Onlangs was de Franse president, Emmanuel Macron, voor het eerst in 23 jaar op staatsbezoek in Nederland.[1] Tijdens dit bezoek is niet onopgemerkt gebleven dat de toespraak van Macron allereerst werd verstoord door Franse activisten, waarna bij een bezoek aan de Universiteit van Amsterdam twee andere activisten zijn opgepakt nadat zij een poging deden om de Franse president te lijf te gaan.[2] Dat publieke optredens van Macron – zelfs buiten zijn eigen land – twee keer in een korte periode zijn verstoord door activisten is geen toeval. In Frankrijk is onlangs een nieuwe pensioenwet aangenomen, welke in 2025 van kracht zal worden. In dit artikel zal ik de belangrijkste elementen van de nieuwe pensioenwet in Frankrijk bespreken, om vervolgens een oorzaak te vinden voor de hevige opstanden (en in veel gevallen zelfs rellen) welke door de wijzigingen in de pensioenwet in Frankrijk zijn ontstaan.

Een van de belangrijkste wijzigingen die in de nieuwe pensioenwet zijn opgenomen, is dat het huidige stelsel van verschillende pensioenregelingen voor verschillende beroepsgroepen zal worden afgeschaft.  Deze speciale pensioenregelingen voor bepaalde beroepsgroepen werden ingevoerd om werknemers in deze groepen, zoals mijn- of transportmedewerkers, te compenseren voor de risico’s die zij lopen in hun werk. Door deze regelingen af te schaffen, hoopt de Franse overheid de kosten van het pensioenstelsel te verlagen en meer gelijkheid te creëren tussen verschillende beroepsgroepen. In plaats daarvan zal er één uniform pensioenstelsel worden ingevoerd voor alle werknemers in Frankrijk, met als doel het systeem te vereenvoudigen en meer transparantie te bieden.[3]

Op het eerste oog lijkt dit een aardige poging om het pensioenstelsel overzichtelijk en makkelijker voorspelbaar te maken, maar het zorgt ook voor ongewenste neveneffecten. Denk bijvoorbeeld aan werknemers die proberen te onderhandelen over hun (individuele) pensioenregelingen en mogelijke compensatie voor de risico’s die hun beroepsgroep loopt. Dit kan zorgen voor meer chaos en verwarring dan voorheen, nu door de afschaffing van de speciale pensioenregelingen voor verschillende beroepsgroepen werknemers geneigd zullen zijn om een individuele pensioenregeling voor zichzelf uit te onderhandelen.

Toch is de nieuwe pensioenwet met name omstreden omdat de minimale pensioenleeftijd zal worden verhoogd van 62 naar 64 jaar. Om te begrijpen waarom de regering van Macron hiertoe heeft besloten, is allereerst van belang om te weten dat Frankrijk een andersoortig pensioenstelsel kent dan Nederland. In Frankrijk maakt men gebruik van een zogeheten omslagstelsel. Dit betekent dat de werkenden van nu, betalen voor de gepensioneerden van nu.[4] Ter vergelijking: in Nederland sparen we zelf voor ons pensioen, waarbij alleen de AOW door de huidige werkenden wordt betaald. Dit verklaart waarom de regering de uiterst noodzakelijke verhoging van de pensioenleeftijd in de nieuwe wet heeft opgenomen: immers, net zoals in de meeste landen binnen de Europese Unie, blijft de vergrijzing zich in Frankrijk de komende jaren ook voortzetten. In 2030 wordt verwacht dat bijna een kwart van de Franse bevolking 65 jaar of ouder is.[5] Het ongewijzigd aanhouden van de pensioenleeftijd van 62 zou dan leiden tot een enorme druk op het huidige omslagstelsel, nu er relatief minder werkenden zouden zijn die voor meer gepensioneerden pensioen afdragen.[6]

De verhoging van de pensioenleeftijd is niet de enkele oorzaak voor de hevige protesten en rellen die in grote Franse steden plaatsvinden. Om de pensioenwet in te voeren heeft de regering van Macron, onder leiding van premier Borne, namelijk gebruik gemaakt van artikel 49.3 van de Grondwet. Dit artikel stelt de regering in staat om, onder leiding van de premier, een wet door het parlement te loodsen zonder deze in stemming te brengen. Deze regeling is in de Franse grondwet opgenomen om instabiliteit en onmacht van opeenvolgende regeringen een halt toe te roepen.[7] De nieuwe pensioenwet is door de regering door het parlement heen gedrukt zonder dat daarover is gestemd, waardoor veel Franse burgers het gevoel hebben dat het besluit tot het verhogen van de pensioenleeftijd – wat voor velen toch grote gevolgen heeft – op ondemocratische wijze tot stand is gekomen.[8] Dit, in combinatie met het feit dat grote stelselhervormingen in Frankrijk traditioneel gezien op veel maatschappelijke weerstand stuiten, zorgt voor grote onvrede onder de Franse bevolking. Daarnaast is het pensioenstelsel voor met name links Frankrijk het summum van de verzorgingsstaat. Nu de vakbonden traditioneel gezien veel macht hebben in de Franse samenleving en een grote achterban vertegenwoordigen, krijgen zij snel een grote menigte op de been om te protesteren. De combinatie van bovenstaande factoren zorgt ervoor dat de protesten over de nieuwe pensioenwet enorm uit de hand zijn gelopen, met flinke rellen tot gevolg.

Vanuit het oogpunt van de regering van Macron bezien, zijn de wijzigingen in het nieuwe Franse pensioenstelsel dus volledig begrijpelijk. Door bij de invoering van de pensioenwet voorbij te gaan aan het parlement wekt de regering echter veel woede op binnen de Franse samenleving. Voorlopig lijkt Macron niet van plan om van zijn pad te wijken, en houdt hij vast aan zijn plannen. De breed gedragen maatschappelijke opvatting mag dan wel zijn dat de nieuwe pensioenwet niet zal zorgen voor vooruitgang, maar als het huidige omslagstelsel onder dezelfde voorwaarden wordt voorgezet zal diezelfde maatschappij in de toekomst niet meer over een degelijke pensioenvoorziening kunnen beschikken. Het is dan ook aan Macron en zijn regering om dat besef in de maatschappij te laten doordringen, om de protesten en rellen te beperken tot een minimum.

[1] ‘Na 23 jaar weer Frans staatsbezoek, president Macron twee dagen in Nederland’, NOS, 11 april 2023.

[2] ‘Rennende demonstranten tegen de grond gewerkt bij bezoek Macron aan UvA’, Het Parool, 12 april 2023.

[3] N. Pas, ‘Frankrijk na de pensioenwet: hoe verder?’. https://www.europa-nu.nl/id/vm1mf5bivxv4/nieuws/frankrijk_na_de_pensioenwet_hoe_verder?ctx=vh72mb14wkwh&s0e=vhdubxdwqrzw&tab=0, geraadpleegd op 18 april 2023.

[4] ‘Zo riant is het Franse pensioen niet: een overzicht in cijfers’, De Volkskrant, 6 april 2023.

[5] Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen, ‘Economie en bevolking – MarketScan Frankrijk 2022’. https://marketscans.nbtc.nl/marketscan-frankrijk-2022/economie-en-bevolking, geraadpleegd op 19 april 2023.

[6] ‘Nieuwe protestdag in Frankrijk: vijf vragen over de onvrede’, NOS, 28 maart 2023.

[7] N. Pas, ‘Frankrijk na de pensioenwet: hoe verder?’. https://www.europa-nu.nl/id/vm1mf5bivxv4/nieuws/frankrijk_na_de_pensioenwet_hoe_verder?ctx=vh72mb14wkwh&s0e=vhdubxdwqrzw&tab=0, geraadpleegd op 18 april 2023.

[8] ‘Nieuwe protestdag in Frankrijk: vijf vragen over de onvrede’, NOS, 28 maart 2023.

The post <strong>Wijziging pensioenstelsel in Frankrijk: excusez-mwah?</strong> appeared first on Bulletineke Justitia.