De Nederlandse strafrechtspleging kent geen wettelijke regelingen die het recht op consultatie[1]– en verhoorbijstand[2] verzekeren. Sterker nog, uit jurisprudentie van de Hoge Raad bleek de politie niet gehouden om – voor de inverzekeringstelling – te wachten op de komst van een advocaat.[3] Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bracht hier verandering in met de ‘Salduz-rechtspraak’. Dit resulteerde in het recht van meerderjarige verdachten op rechtsbijstand voorafgaand aan het eerste politieverhoor. De Richtlijn 2013/48/EU van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie gaat nog verder: het recht op rechtsbijstand van advocaten tijdens politieverhoren.
De Salduz-rechtspraak
In de zaak Salduz tegen Turkije[4] bepaalde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) dat artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) vereist dat een verdachte vanaf het eerste politieverhoor recht heeft op toegang tot een advocaat.
De 17-jarige Salduz werd verdacht van deelname aan een verboden demonstratie. In het eerste politieverhoor bekent Salduz die deelname. Die bekentenis trekt hij bij het volgende politieverhoor en het verhoor door de onderzoeksrechter weer in. Vervolgens krijgt Salduz toegang tot een advocaat. Salduz stelt dat hij de bekentenis heeft gedaan onder ongeoorloofde druk. De ontkennende verklaringen worden door de bevoegde instanties niet aangenomen en Salduz wordt uiteindelijk veroordeeld tot een gevangenisstraf van twee jaar en zes maanden. De zaak komt bij het EHRM, dat oordeelt als volgt: “De rechten van de verdediging zijn in principe onherstelbaar geschaad, als de belastende verklaringen gemaakt tijdens een politieverhoor zonder toegang tot een advocaat worden gebezigd als bewijs.”
Salduz werd onthouden van rechtsbijstand. Er was sprake van schending van artikel 6 lid 3 sub c EVRM.[5]
De Hoge Raad (HR) oordeelde in Post-Salduz dat een meerderjarige aangehouden verdachte recht heeft op rechtsbijstand van een advocaat voorafgaand aan het eerste politieverhoor.[6] De HR benadrukte dat uit de Salduz-rechtspraak niet kan worden afgeleid dat een meerderjarige verdachte recht heeft op rechtsbijstand van een advocaat tijdens politieverhoren.[7]
Versterking waarborgen eerlijk proces door een toenemende rol van advocaten als procesbewakers
De Richtlijn 2013/48/EU van 22 oktober 2013 (de richtlijn)[8] zorgt voor harmonisering van de rechtsbescherming in de Europese lidstaten. De minimumvoorschriften moeten uiterlijk 27 november 2016 worden omgezet in nationale wetgeving.[9] De richtlijn is onderdeel van een reeks voorstellen die onder meer strekken tot het waarborgen van het recht op een eerlijk proces ex artikel 6 EVRM.[10]
De Nederlandse strafrechtspleging voldoet grotendeels aan de minimumvoorschriften. De uitzondering hierop vormt het recht van verhoorbijstand: het algemene recht van verdachten om zich in alle gevallen tijdens het politieverhoor te laten bijstaan door een advocaat.[11]
Dit algemene recht is neergelegd in het Implementatiewetsvoorstel voor het recht op toegang tot een raadsman (het wetsvoorstel).[12] De kern van de regeling staat in artikel 28d. Het artikel bepaalt dat een advocaat – op verzoek van de verdachte – het politieverhoor kan bijwonen. Sterker nog: de advocaat kan aan het politieverhoor deelnemen.[13]
De deelname wordt tot uitdrukking gebracht door toekenning van bevoegdheden aan advocaten, welke nader zijn uitgewerkt in het Besluit inrichting en orde politieverhoor.[14] Zo kan de advocaat de verhorende opsporingsambtenaar wijzen op toepassing van ongeoorloofde druk[15], ook bekend als het pressieverbod.[16] Bovendien kan de advocaat verzoeken tot onderbreking van het politieverhoor voor overleg met de verdachte. Na afloop van het politieverhoor kan de advocaat opmerkingen maken over de juiste weergave van het proces-verbaal.[17] Deze bevoegdheden zorgen voor een toenemende rol van advocaten als procesbewakers en een bijdrage aan de tegenspraak. Dit zorgt voor een versterking van de waarborg genoemd in artikel 6 EVRM.[18]
Overigens kan deelname van een advocaat aan het politieverhoor ook worden beperkt. Het is van belang dat de advocaat – bijvoorbeeld door veelvuldige onderbrekingen – de orde of de voortgang van het politieverhoor niet verstoort.
Bovendien kan de officier van justitie volgens artikel 28e de deelname aan het politieverhoor beperken als er sprake is van een gerechtvaardigde dringende noodzaak. Die noodzaak kan bestaan uit gevaar voor het leven, de vrijheid of de fysieke integriteit van een persoon of substantiële schade aan het onderzoek. Denk aan het verkrijgen van informatie die een einde kan maken aan het voortduren van een ernstig misdrijf of het voorkomen van het intreden van ernstige gevolgen. Voorbeelden zijn beëindiging van een ontvoering of het voorkomen van aanslagen, ontploffingen of grootschalige besmetting.[19]
De hierboven weergegeven – onderdelen van – het recht op verhoorbijstand is slechts een kleine greep uit de richtlijn, graag verwijs ik voor nadere informatie naar de voetnoten. Het wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer. Dit betekent dat er geen zekerheid is over het van kracht worden van het wetsvoorstel. Al met al ben ik erg benieuwd naar de praktische invulling van het recht op verhoorbijstand. De uitoefening van het beroep als advocaat in strafprocedures wordt in ieder geval nog interessanter.
[1] Consultatiebijstand betreft het recht op rechtsbijstand van een advocaat voorafgaand aan het eerste politieverhoor.
[2] Het recht op verhoorbijstand omvat rechtsbijstand van een advocaat tijdens politieverhoren.
[3] HR 22 november 1983, NJ 1984/205.
[4] EHRM GK 27 november 2008, 36391/02, NJ 2009, 214.
[5] Zie voor een reeks uitspraken: EHRM 11 december 2008, 4268/04, EHRM 19 februari 2009, 16404/03, EHRM 31 maart 2009, 20310/02 en EHRM 24 september 2009, 7025/04.
[6] In tegenstelling tot minderjarige verdachten, die rechtsbijstand van een advocaat of vertrouwenspersoon tijdens het politieverhoor.
[7] Beleidsregels voor de toepassing van het recht op consultatiebijstand zijn vastgelegd in de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor, 2010 A007 van het College van Procureurs-Generaal.
[8] Richtlijn 2013/48/EU (Pb L 294/1) van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie van 22 oktober 2013 betreffende het recht op toegang tot een advocaat in strafprocedures en in procedures ter uitvoering van een Europees aanhoudingsbevel en het recht om een derde op de hoogte te laten brengen vanaf de vrijheidsbeneming en om met derden en consulaire autoriteiten te communiceren tijdens de vrijheidsbeneming, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2013:294:0001:0012:NL:PDF.
[9] Artikel 15 Richtlijn 2013/48/EU Pb L 294/1.
[10] http://www.europa-nu.nl/id/vjdofblklbsy/nieuws/commissievoorstel_voor_het_recht_op_een (‘IP/11/689’).
[11] Kamerstukken II, 2014/15, 34 157, nr. 3, p. 4.
[12] Kamerstukken II, 2014/15, 34 157, nr. 5.artikel over het proces-verbaal.eede Kamer.mer
[13] Kamerstukken II, 2014/15, 34 157, nr. 2, p. 3.
[14] Besluit inrichting en orde politieverhoor, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/besluiten/2014/02/13/besluit-inrichting-en-orde-politieverhoor.
[15] Artikel 6 onder c Besluit inrichting en orde politieverhoor.
[16] Artikel 29 lid 1 van het Wetboek van Strafvordering.
[17] Artikel 10 Besluit inrichting en orde politieverhoor.
[18] http://www.elsevier.nl/Nederland/nieuws/2006/1/Advocaat-wil-aanwezig-zijn-bij-politieverhoor-ELSEVIER064084W/.
[19] Kamerstukken II, 2014/15, 35 157, nr. 5, p. 37.
*foto: ANP.nl
The post Rechtsbijstand bij politieverhoor appeared first on Bulletineke Justitia.