Er heerst momenteel een krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt.[1] Daardoor blijven veel vacatures onvervuld. Een oplossing voor deze krapte zou kunnen zijn het inzetten van arbeidsmigranten op de werkvloer.[2] Deze oplossing ontvangt echter nog geen brede steun. Bezwaren hiertegen zijn bijvoorbeeld het woningtekort, de lagere lonen en de extra druk die zou komen te rusten op de sociale voorzieningen.[3] Bijzonder is dat als bezwaar niet snel gewezen wordt op het feit dat asielzoekers niet zomaar mogen werken in Nederland. Zij moeten aan een aantal voorwaarden voldoen om te mogen werken, waaronder de eis dat de asielaanvraag minstens zes maanden in behandeling moet zijn.[4]
Na de Russische inval in Oekraïne eind februari 2022 zijn veel Oekraïners naar Nederland gevlucht. Vluchtelingen uit Oekraïne hebben gemakkelijker toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt gekregen. Zij mogen vrijwel meteen aan het werk. Op 1 november 2022 verbleven er zo’n 65 duizend vluchtelingen tussen de 15 en 65 jaar uit Oekraïne in Nederland. 46 procent van hen had toen betaald werk in Nederland.[5] Hoe zit het met de mogelijkheid van vreemdelingen om in Nederland te mogen werken en waarin zit het verschil tussen vluchtelingen uit Oekraïne en vluchtelingen uit andere landen? Is het mogelijk om een tussenoplossing te vinden waardoor het voor alle vluchtelingen wat makkelijker wordt om te kunnen werken in Nederland?
Asielzoekers aan het werk
Hoofdstuk 6 van het Besluit uitvoering Wet arbeid vreemdelingen 2022 bevat regels over de tewerkstelling van asielzoekers. Het is wettelijk bepaald dat asielzoekers een tewerkstellingsvergunning, of een andere vergunning die de werkzaamheden toestaat, nodig hebben om te mogen werken in Nederland.[6] Art. 5.2 Besluit uitvoering Wet arbeid vreemdelingen 2022 bevat gronden waarop werkgevers vrijstelling kunnen aanvragen van de verplichte tewerkstellingsvergunning. Als een vluchteling een verblijfsvergunning asiel heeft voor een bepaalde tijd, dan geldt geen tewerkstellingsvergunningsverplichting: de asielzoeker mag dan werken zonder vergunning. Als de asielprocedure nog loopt, mag een vluchteling in bepaalde gevallen alsnog werken.
Ten eerste wordt een tewerkstellingsvergunning vereist. Een tewerkstellingsvergunning kan pas worden verleend nadat een asielaanvraag minstens zes maanden in behandeling is.[7] Als aan deze eisen is voldaan, mag de vreemdeling maximaal 24 weken werken in een periode van 52 weken. Dit heeft te maken met het idee dat het moeilijker is voor vreemdelingen om terug te keren naar hun land van herkomst als zij langer zouden werken. Daarnaast zou de toestemming om langer te mogen werken hen het idee kunnen geven dat ze permanent mogen blijven. In de eerste zes maanden van hun verblijf in Nederland, mogen asielzoekers dus niet werken. Dit schetst een contrast met asielzoekers uit Oekraïne die vrijwel meteen aan het werk mogen in Nederland.
Oekraïense vluchtelingen
Veel vluchtelingen uit Oekraïne hadden binnen zes maanden na hun aankomst in Nederland al werk. Dit komt omdat vluchtelingen uit Oekraïne betaald werk mogen verrichten zonder werkvergunning. Dit blijkt uit de Richtlijn tijdelijke bescherming van 20 juli 2001 (Richtlijn 2001/55/EG) die door de Raad van de Europese Unie op 4 maart 2022 in werking is gesteld vanwege de inval van Rusland in Oekraïne.[8] Het verlenen van deze tijdelijke bescherming wordt mogelijk gemaakt door een bijzondere procedure die enkel wordt gebruikt in het geval dat er een risico is dat het asielsysteem de toestroom van asielzoekers niet goed zal verwerken.[9] Deze richtlijn heeft in Nederland de uitwerking gekregen dat werkgevers een tewerkstellingsvergunning met een volledige arbeidsmarkttoets moet aanvragen.[10] De minister wilde de toegang voor Oekraïense vluchtelingen echter onafhankelijk maken van het aanvragen van een tewerkstellingsvergunning met volledige arbeidstoets.[11] In het Besluit uitvoering Wet arbeid vreemdelingen 2022 is daarom een vrijstelling opgenomen die mensen met de Oekraïense nationaliteit in staat stelt om in Nederland snel aan het werk te kunnen gaan zonder eerst de vergunning aan te moeten vragen. Dit geldt voor vluchtelingen vanaf 1 april 2022 en werkt met terugwerkende kracht tot en met 4 maart 2022. De indiensttreding van een werknemer uit Oekraïne moet uiterlijk twee werkdagen voor aanvang van de werkzaamheden worden gemeld bij het UWV. Oekraïense vluchtelingen dienen een geldig paspoort of identiteitsbewijs te hebben en een burgerservicenummer uit de Nederlandse gemeente waar zij (tijdelijk) verblijven. Oekraïense werknemers hebben dezelfde rechten als alle andere Nederlandse werknemers. De arbeid wordt vrijwel altijd in Nederland verricht, waardoor de arbeidsovereenkomst wordt beheerst door Nederlands recht.[12]
De positie van de Oekraïense vluchtelingen wijkt dus af van andere migranten buiten de Europese Unie.[13] De integratie van Oekraïners op de arbeidsmarkt gaat mede dankzij deze regeling soepeler dan bij asielzoekers uit andere landen omdat zij dankzij hun werk sneller de Nederlandse taal leren en andere mensen ontmoeten.[14]
Toepassing regeling op alle asielzoekers
Lidstaten van de Europese Unie moeten het mogelijk maken voor verzoekers om toegang te hebben tot de arbeidsmarkt binnen negen maanden na hun asielaanvraag.[15] Hieraan voldoet ons Nederlandse beleid. Maar het is dus mogelijk dat vluchtelingen sneller na aankomst mee kunnen draaien op de arbeidsmarkt, zoals blijkt uit de situatie van de Oekraïense vluchtelingen.[16] Een grote overweging tegen de vergemakkelijking van de toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt is het feit dat het moeilijker lijkt om asielzoekers geen asiel te verlenen als zij al werk hebben. Werk kan namelijk het signaal geven dat men permanent zou mogen blijven. Waarom denkt men er in de situatie van Oekraïense vluchtelingen dan anders over? De richtlijn die de basis voert voor de regeling omtrent vluchtelingen uit Oekraïne wijkt af van de richtlijn die de basis biedt voor andere asielzoekers. Voor Oekraïense vluchtelingen geldt de Beschermingsrichtlijn.[17] De Beschermingsrichtlijn geldt in een noodsituatie voor een duidelijk afgebakende groep vluchtelingen en heeft een tijdelijk karakter. Voor vluchtelingen uit andere gebieden geldt een regeling waar de Opvangrichtlijn aan ten grondslag ligt.[18] Hierin staan algemene regels voor de opvang van vluchtelingen in EU-lidstaten. Omdat het in Oekraïne om de Beschermingsrichtlijn gaat en deze soepelere regels heeft voor toetreding tot de arbeidsmarkt, mogen deze vluchtelingen zonder vergunning vrijwel meteen aan het werk gaan.
De twee regelingen variëren dus tussen meteen aan het werk mogen, en na een half jaar aan het werk mogen voor 24 van de 52 weken. Er is een voorstel van D66 om een regeling te vinden voor het tewerkstellen van vluchtelingen die in het midden ligt van deze twee regelingen. Het is namelijk moeilijker voor asielzoekers om te integreren in de Nederlandse samenleving als zij lang niets hebben kunnen doen.[19] Een van de geopperde mogelijkheden is dat asielzoekers na één maand na aanvang van de asielprocedure toegang tot de arbeidsmarkt zouden moeten krijgen. Daarnaast is het voorstel gedaan om asielzoekers 46 weken te laten werken in plaats van 24 van de 52 weken.[20] Dit helpt een asielzoeker om te integreren in de samenleving en daarnaast wordt de krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt kleiner. Men hoeft niet bang te zijn dat er meer aanspraak zal worden gemaakt op de sociale voorzieningen, nu er op grond van de Werkloosheidswet geen recht op een werkloosheidsuitkering bestaat als een asielaanvraag wordt afgewezen.[21] Daarnaast is het in beginsel niet mogelijk om een werkloosheidsuitkering in het buitenland te ontvangen. Indien de asielzoeker in de Europese Unie, de EER of Zwitserland zou gaan werken kan dat wel, maar enkel voor drie maanden en met toestemming van het UWV.
Conclusie
Oekraïense vluchtelingen kunnen makkelijker aan het werk in Nederland dan andere asielzoekers omdat de wettelijke basis te vinden is in de Beschermingsrichtlijn. Vluchtelingen uit Oekraïne verkeren momenteel in een bijzondere noodsituatie en omdat we uitgaan van een tijdelijke situatie, hebben zij makkelijker toegang tot onze arbeidsmarkt. Als we alle vluchtelingen makkelijker of in ieder geval meer toegang zouden geven tot de Nederlandse arbeidsmarkt, zou de krapte op onze arbeidsmarkt afnemen en zou het voor vluchtelingen makkelijker worden om te integreren in onze samenleving. Hier streeft de initiatief nota van D66 naar. Het is nog afwachten of deze initiatief nota uiteindelijk tot een verandering in de tewerkstelling van asielzoekers zal leiden en wat deze verandering vervolgens in zal houden.
[1] ‘Eisen in krappe arbeidsmarkt versoepeld, maar in de bouw nog niet zo makkelijk’, NOS Nieuws 6 februari 2023.
[2] VNO-NCW West, ‘Arbeidsmigranten’, www.vno-ncwwest.nl.
[3] Van Winden-Spaans, ‘Asielzoekers aan het werk?’, ArbeidsRecht 2022/46.
[4] Van Winden-Spaans, ‘Asielzoekers aan het werk?’, ArbeidsRecht 2022/46.
[5] ‘Aandeel Oekraïense vluchtelingen met werk toegenomen’, CBS 1 februari 2023.
[6] Art. 2 lid 1 Wet arbeid vreemdelingen.
[7] ‘Mogen asielzoekers werken?’, www.rijksoverheid.nl.
[8] Van Winden-Spaans, ‘Asielzoekers aan het werk?’, ArbeidsRecht 2022/46.
[9] Artikel 2 onder a Richtlijn 2001/55/EG.
[10] PbEG L 212, Kamerstukken II 2003/03, 29031, nr. 3, p. 5-6, Stb. 2005, 25, p. 10.
[11] Stb. 2022, 130, 29 maart 2022 (Toelichting).
[12] Van Winden-Spaans, ‘Asielzoekers aan het werk?’, ArbeidsRecht 2022/46.
[13] ‘Aandeel Oekraïense vluchtelingen met werk toegenomen’, CBS 1 februari 2023.
[14] ‘Oekraïners sneller aan het werk dan andere vluchtelingen, ‘minder belemmeringen’’, NOS Nieuws 22 augustus 2022.
[15] Artikel 15 lid 1 Richtlijn 2013/33/EU.
[16] Van Winden-Spaans, ‘Asielzoekers aan het werk?’, ArbeidsRecht 2022/46.
[17] Richtlijn 2001/55/EG.
[18] Richtlijn 2013/33/EU.
[19] Initiatiefnota ‘Meedoen vanaf dag één‘, te raadplegen op: www.D66.nl, p. 4.
[20] Initiatiefnota ‘Meedoen vanaf dag één‘, te raadplegen op: www.D66.nl, p. 19.
[21] Art. 19 lid 1 onder f WW.
The post <strong>De schrijnende discriminatie van niet-Europese vluchtelingen</strong> appeared first on Bulletineke Justitia.