De nieuwe Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten (hierna: Wiv), of zoals Lubach hem aankondigde de nieuwe “weet ik veel” wet, is op 11 juli 2017 aangenomen door de Eerste Kamer. De Wiv heeft een grote maatschappelijke discussie teweeggebracht. Zo is een groepje studenten een petitie gestart om een raadgevend referendum te realiseren en dreigen meerdere organisaties naar de rechter te zullen stappen. De nieuwe Wiv zal volgens hen drastische gevolgen hebben waaronder de schending van privacy bij onschuldige burgers. In dit artikel zal ik kort ingaan op het juridisch kader en de kritiekpunten vanuit verschillende groepen.
Allereerst is er de vraag waarom de huidige wet is aangepast. De huidige wet is 15 jaar oud en volgens een meerderheid in de Tweede Kamer achterhaald. In het bijzonder heeft het CDA bepleit dat de huidige wet niet goed zou aansluiten bij technologische en maatschappelijke ontwikkelingen in de moderne tijd waarin wij leven. De inlichtingendiensten hebben namelijk geen uitgebreide bevoegdheden om informatie te vergaren. Ter illustratie: de Nederlandse veiligheids- en inlichtingendiensten (AIVD en de MIVD) hadden deze bevoegdheid alleen bij niet-kabel gebonden communicatie via de lucht zoals satelliet- en radioverkeer. [1]
Met de nieuwe wet, door de tegenstanders ook wel de Sleepnetwet genoemd, kunnen de inlichtingendiensten in grotere mate onlinecommunicatie afluisteren en dus ook via de kabel. Zij mogen nu een digitaal net uitgooien om zo een groot mogelijke groep te bereiken die wellicht belangrijke informatie uitwisselt. Bijvoorbeeld telefoongesprekken (waaronder whatsapp- en skypeberichten), computers inclusief e-mails maar ook smarttv’s mogen met alle waarschijnlijkheid per 1 mei 2018 worden gehackt. De verkregen informatie mogen de diensten ook delen met buitenlandse inlichtingendiensten.
Enerzijds recht op veiligheid – anderzijds recht op privacy
De nieuwe wet biedt dus een uitbreiding van bevoegdheden voor de inlichtingendiensten die moet bijdragen aan de veiligheid binnen onze samenleving. Senator Rombouts (CDA) geeft aan dat het recht op veiligheid een fundament is van de Nederlandse samenleving.[2] De bevoegdheden van de diensten moeten worden aangepast aan de moderne tijd waarin wij leven.[3] Terroristen en andere criminelen moeten op zo’n efficiënt en doelmatig mogelijke manier worden opgespoord en worden opgepakt. Het recht op leven is vanzelfsprekend en daarom is het essentieel dat de overheid resoluut optreedt tegen criminaliteit. De inlichtingendiensten kunnen met deze nieuwe bevoegdheden sneller aan informatie komen om de veiligheid te waarborgen. [4]
Anderzijds is er het recht op privacy. De nieuw verworven bevoegdheden zorgen ook voor een grote inbreuk op het recht van privacy. Als een burger die niet verdacht is van een strafbaar feit in een buurt woont waarbij al één persoon verdacht wordt van criminele activiteiten, betekent dit dat de inlichtingendiensten ook zijn computer, telefoon en tv mag hacken. Met de Wiv wordt meer informatie verkregen, maar veel meer informatie betekent niet automatisch meer veiligheid. Zo stelt de Raad van Europa: ‘massa-surveillance is geen effectief middel in de strijd tegen terrorisme of georganiseerde misdaad in vergelijking met traditionele, gerichte surveillance.’[5] Op deze manier vergoot men juist de kans dat relevante informatie opgaat in een zogenaamde ‘hooiberg van data’. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld de verschrikkelijke aanslagen in Parijs, maar ook in Brussel. In beide gevallen waren de verdachten bekend bij de desbetreffende inlichtingendiensten. Gebrek aan informatie speelde ogenschijnlijk dus geen grote rol.
De vraag is dus: betekent een uitbreiding van de bevoegdheid ook een veiligere samenleving? Deze vraag wordt betwijfelend beantwoord. Uit verschillende hoeken van Nederland wordt er kritiek geuit.
Onder andere een groep studenten uit Amsterdam maakt zich zorgen over de gevolgen van de wet. Zij hebben het initiatief genomen om een raadgevend referendum te houden over de Wiv. Tot nu toe zijn er al 407.582 handtekeningen verzameld.[6] Dit zijn genoeg handtekeningen om een raadgevend referendum te houden.[7] Tevens hebben twaalf organisaties, waaronder de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten en burgerrechtenorganisatie Privacy First dusdanig kritiek geuit dat zij hebben aangegeven naar de rechter te zullen stappen om deze wet ongeldig te laten verklaren.[8] Zij klagen vooral overal de schending van privacy bij onschuldige burgers, maar ook over belangrijke informatie tussen advocaten en cliënt. De controle op de bevoegdheid zou ook niet gunstig uitpakken voor hen.
Wie controleert de inlichtingendienst?
Veel kritiek ziet op de vraag wie de inlichtingendienst gaat controleren en hoe deze controle wordt gewaarborgd. Hoe wordt voorkomen dat de veiligheids- en inlichtingendiensten willekeurig informatie gaan tappen? In het interview van NRC met directeur-generaal Bertholee maakte hij duidelijk wat de uitwerking van de nieuwe wet zal zijn.[9] Voor het aftappen en hacken van computers om informatie te verkrijgen is toestemming van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties nodig. Ook is de instemming van een onafhankelijke commissie met rechterlijke en technische achtergrond, de zogeheten Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB).
Tevens is er parlementaire controle op de AIVD door de Commissie Stiekem: deze commissie bestaat uit de leden van de vijf grootste fracties in de Tweede Kamer. [10]
Dit onderwerp speelt ook in bepaalde beroepsgroepen. Hoe verhouden de controle en uitbreiding van bevoegdheden zich met de geheimhoudingsplichten en privacy binnen bepaalde beroepsgroepen zoals de advocatuur en journalistiek? Te denken valt aan een strafrechtadvocaat die een persoon bijstaat die in al enige tijd in het vizier is bij de AIVD. Mag de AIVD de informatie tussen advocaat en cliënt zomaar aftappen of computers gaan hacken? Het antwoord hierop luidt: nee, dat mag niet! De nieuwe wet voorziet in een bijzondere regeling voor advocaten en journalisten: voor de inzet van bevoegdheden jegens hen is vooraf toestemming nodig van de rechtbank Den Haag. Zonder deze toestemming is het niet mogelijk om de bevoegdheden rechtmatig in te zetten.
Tot slot..
Hoe de wet uiteindelijk zal uitpakken is nog maar de vraag. Dat er veel kritiek is én tevens genoeg handtekeningen zijn verzameld voor een raadgevend referendum staat vast. De Kiesraad heeft op 1 november jl. uitspraak gedaan.[11] Het raadgevend referendum zal binnen nu en zes maanden plaatsvinden, maar of het iets zal opleveren betwijfel ik. Het gaat immers om een raadgevend referendum en in een interview met de Volkskrant zei CDA-leider Sybrand Buma de uitslag van het zogenaamde sleepwetreferendum te zullen negeren.[12] Bij de totstandkoming van de Wiv kwam sterk naar voren dat het belang van een veilig Nederland zwaarder weegt dan het recht op privacy.[13] Je moet dus nog even geduld hebben om erachter te komen hoe de uitvoering en controle van deze wet daadwerkelijk zal uitpakken.
Voor de geïnteresseerden, op deze website een korte samenvatting over het debat in de Eerste Kamer over de Sleepwet.[14]
[1] https://www.eerstekamer.nl/nieuws/20170712/wet_op_de_inlichtingen_en.
[3] In de memorie van toelichting stelt de regering zich op het standpunt dat deze bevoegdheid tot het hacken “via derden” momenteel al impliciet bestaat, maar dat deze bevoegdheid in het nieuwe wettelijk kader voortaan expliciet wordt opgenomen. Zie o.a. Kamerstukken II, 2016-2017, 34588 nr. 3, p. 15.
[4] Kamerstukken II, 2016-2017, 34588 nr. 3, p. 15
[5] http://website-pace.net/documents/19838/1085720/20150126-MassSurveillance-EN.pdf/df5aae25-6cfe-450a-92a6-e903af10b7a2
[6] https://teken.sleepwet.nl
[7] Een minimumaantal handtekening van 300.000 is vereist om het verzoek te ondersteunen.
[8] https://fd.nl/morgen/1215080/teken-tegen-de-sleepwet.
[9] https://www.nrc.nl/nieuws/2017/07/10/de-aivd-is-de-best-gecontroleerde-dienst-van-europa-11685834-a1566141.
[10] Kamerstukken II 2014/15, 33 820, nr. 4, p. 4-5.
[11] https://www.kiesraad.nl/actueel/nieuws/2017/11/01/referendum-over-wiv-gaat-door
[12] https://www.volkskrant.nl/politiek/buma-kabinet-zal-nee-bij-referendum-over-de-sleepwet-negeren~a4524992/?utm_source=facebook&utm_medium=social&utm_campaign=shared%20content&utm_content=free
[13] Kamerstukken II 2014/15, 33 820, nr. 4, p. 4-5.
[14] https://www.bof.nl/2017/07/12/eerste-kamer-stemt-voor-sleepnet-grootschalig-tappen-wordt-mogelijk/
The post De nieuwe “weet ik veel” wet appeared first on Bulletineke Justitia.