TikTok is aanzienlijk gegroeid de afgelopen tijd. Van jong tot oud; iedereen doet mee aan de filmpjes die wereldwijd bekeken worden. Van de ‘Jerusalema Challenge’ tot de ‘Marco Prima hype’, je komt er niet meer onderuit. TikTok zorgt voor veel vermaak bij vooral kinderen, maar er kleven ook risico’s aan. Niet voor niets dat er verschillende onderzoeken zijn gestart en dat er nu ook rechtszaken zijn begonnen. Want hoe zit het eigenlijk met het waarborgen van de privacy van gebruikers? Drie stichtingen deden onderzoek en zijn in afwachting van wat de rechter gaat beslissen.
De opkomst van TikTok
Iedereen heeft er wel een beeld bij, de dansende zorgmedewerkers op het nummer Jerusalema. Er ontstond een ware ‘Jerusalema challenge’ en het waren mooie beelden om zo veel zorgpersoneel ten tijde van een crisis samen plezier te zien maken; de mooie kant van TikTok. Uit onderzoek blijkt dan ook dat tijdens de Coronapandemie TikTok aanzienlijk is gegroeid.[1] Vooral jongeren maken veel gebruik van het platform; maar dat heeft ook nadelen.
Zo waarschuwt Cito basisscholen voor fraude met toetsen via TikTok. Vragen en antwoorden worden door jonge gebruikers gedeeld met elkaar in ruil voor geld of antwoorden van een andere toets. Ook zijn openbare aanklagers uit acht verschillende Amerikaanse staten een onderzoek gestart naar de schadelijke effecten van TikTok op kinderen. Het onderzoek richt zich voornamelijk op de technologie die het bedrijf toepast om kinderen langer achter hun scherm te laten zitten. Daarnaast is het de vraag of TikTok zich wel houdt aan alle privacy wetgeving. Op dit moment loopt er een procedure die daarop een antwoord moet gaan geven.
Een tijdlijn van de verschillende procedures tegen TikTok
Vanaf 2019 zijn er verschillende Europese privacy toezichthouders een onderzoek gestart naar TikTok. Tevens hebben de Amerikaanse autoriteiten TikTok een boete gegeven vanwege het onrechtmatig verwerken van persoonsgegevens van kinderen in februari 2019. Vervolgens startte de Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP) op 8 mei 2020 een onderzoek naar TikTok. Hierop volgden de onderzoeken van drie Nederlandse stichtingen.
Op 7 mei 2021 heeft Stichting Onderzoek Marktinformatie (hierna: SOMI) TikTok uitgenodigd voor een gesprek. Op 24 juni 2021 volgde stichting Take Back Your Privacy (hierna: TBYP) en op 28 juli 2021 heeft ook Stichting Massaschade & Consument TikTok uitgenodigd voor overleg.
Op 2 juni 2021 daagde SOMI TikTok voor de rechter en nadat op 22 juli de AP TikTok had beboet vanwege het schenden van de privacy van kinderen, volgden ook TBYP en Stichting Massaschade & Consument met een dagvaarding op respectievelijk 31 augustus en 2 september 2021.[2]
Op 8 september 2021 besliste rechtbank Amsterdam dat de collectieve acties van de drie stichtingen samen worden behandeld. Vervolgens besliste zij op 23 februari 2022 dat de procedure in drie fases wordt opgeknipt. In de eerste fase gaat het over de rechtsmacht van de Nederlandse rechter. In de tweede fase over de ontvankelijkheid van de belangenbehartigers en aanwijzing van de exclusieve belangenbehartiger(s). In de derde fase zal het inhoudelijke debat over de (privacy)schendingen van TikTok plaatsvinden.
Vervolgens heeft TikTok op 6 april 2022 een verweer ingediend waarin zij zich op het standpunt stelt dat de Nederlandse rechter geen rechtsmacht heeft en dat de zaak moet worden aangehouden in afwachting van het onderzoek van de Ierse privacy toezichthouder naar (privacy)schendingen door TikTok.
De ontvankelijkheid van de stichtingen
Met de inwerkingtreding van de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie zijn, mede vanwege de toegenomen behoefte om massaschade collectief af te wikkelen, ook de eisen aangescherpt voor de ontvankelijkheid van de belangenorganisaties die een collectieve actie voor een groep gedupeerden willen instellen. Het nieuwe artikel 3:305a BW bevat bijvoorbeeld aanvullende algemene ontvankelijkheidseisen voor het instellen van een collectieve vordering. Deze eisen zien voornamelijk op de inrichting van de belangenorganisatie.
Alle drie de stichtingen stellen hun rechtsvordering in op grond van art. 3:305a BW. Dit artikel geeft een stichting of vereniging het recht om een collectieve actie te beginnen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen. De stichtingen moeten voldoen aan het gelijksoortigheidsvereiste, statutenvereiste, waarborgvereiste en aanvullende vereisten uit lid 3 van bovengenoemd artikel.
Uit vaste rechtspraak van de Hoge Raad volgt dat het vereiste van gelijksoortigheid is vervuld wanneer de belangen ter bescherming waarvan de vordering strekt zich lenen voor bundeling. Dit zodat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming ten behoeve van de belanghebbenden kan worden bevorderd. De vorderingen lenen zich voor bundeling als daarover in één procedure geoordeeld kan worden zonder naar de bijzondere omstandigheden van de individuele belanghebbenden te kijken.[3] Het statutenvereiste houdt in dat het te behartigen belang in de statuten van de Stichting is geformuleerd en er activiteiten op het desbetreffende gebied zijn ontplooid. Artikel 3:305a lid 2 BW bepaalt dat de belangen voldoende gewaarborgd zijn wanneer de belangenorganisatie voldoende representatief is, gelet op de achterban en de omvang van de vorderingen en de belangenorganisatie voldoet aan een aantal eisen uit de Claimcode 2019 die gecodificeerd zijn in dit lid. In de verschillende dagvaardingen van de stichtingen worden de vereisten inhoudelijk verder besproken.
De procedures inhoudelijk
In hoofdlijnen doen de stichtingen een beroep op de fundamentele beginselen, de AVG, de Telecommunicatiewet, het consumentenrecht, en de Mediawet.
Volgens hen draait de zaak om bescherming van fundamentele rechten van kinderen. TikTok maakt inbreuk op het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, zoals dat wordt beschermd door onder meer artikel 7 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, artikel 8 EVRM en 17 IVBPR. Bovendien is sprake van een inbreuk op de bescherming van persoonsgegevens, zoals dat fundamentele recht is vastgelegd in artikel 8 Handvest (en overigens artikel 10 Gw). Deze grondrechten staat met elkaar in verbinding. De bescherming van de persoonlijke levenssfeer (artikel 7 Handvest) is lastig te bewerkstelligen indien de persoonsgegevens niet worden beschermd (artikel 8 Handvest). Andersom kan een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer leiden tot een schending van het recht op bescherming van persoonsgegevens. In deze zaak worden beide fundamentele (grond)rechten geschonden door TikTok.[4]
Het handelen in strijd met de AVG ziet vooral op de beginselen van de AVG en het schenden van rechtmatigheid, transparantie, dataminimalisatie en privacy by Design, privacy by default en het verbod op geautomatiseerde besluitvorming waaronder profilering.[5] De schending van de Telecommunicatiewet ziet vooral op het gebruik van Cookies op een onrechtmatige manier door TikTok, door de schadelijke content en blootstelling aan reclame wordt de Mediawet geschonden en doordat TikTok zich schuldig maakt aan oneerlijke handelspraktijken en onredelijk bezwarende bedingen wordt er gehandeld in strijd met het consumentenrecht.
Conclusie
TikTok groeit ontzettend snel en met name kinderen maken gebruik van dit online platform. Belangenorganisaties maken zich zorgen: houdt TikTok zich wel aan alle wetgeving en is de app niet schadelijk voor gebruikers? De rechtszaak die drie stichtingen hebben aangespannen tegen het online platform moet gaan uitwijzen of TikTok inderdaad een schadevergoeding verschuldigd is aan de verschillende belangenorganisaties. TikTok heeft een verweer ingediend waarin zij zich op het standpunt stelt dat de Nederlandse rechter geen rechtsmacht heeft en dat de zaak moet worden aangehouden in afwachting van het onderzoek van de Ierse privacy toezichthouder naar (privacy)schendingen door TikTok. Stichting Massaschade & Consument heeft tot 1 juni 2022 om schriftelijk te reageren op dit verweer van TikTok. To be continued …
[1] Nationale Social Media onderzoek 2021 (Newcom).
[2] https://tiktokclaim.org/pdf/Dagvaarding%20SOMI%20vs%20TikTok%20(NL-dr-20210531).pdf ; https://www.rechtspraak.nl/SiteCollectionDocuments/RBAMS-dagvaarding-collectieve-vordering-TikTok-Technology-Limited-c-s-(iii).pdf ; https://stichtingtakebackyourprivacy.nl/wp-content/uploads/2021/08/20211230-Dagvaarding-TikTok.pdf.
[3] HR 26 februari 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK5756 (Stichting Baas in Eigen Huis/Plazacasa).
[4] Dagvaarding TBYP.
[5] Dagvaarding stichting Massaschade & Consumenten.
The post Marco Prima, TikTok niet zo prima? appeared first on Bulletineke Justitia.