De verkiezingen zijn net geweest en de stemwijzer is volop ingevuld. Een van de vragen in de stemwijzer die de kiezers dit jaar moesten beantwoorden, heeft betrekking op het hebben van een voltooid leven. De stelling luidt als volgt: ‘Mensen die vinden dat ze klaar zijn met hun leven moeten hulp kunnen krijgen bij zelfdoding’. Bij de vorige reguliere verkiezingen in 2021 was van de 2 miljoen gebruikers van de stemwijzer die hun gegevens anoniem deelden, 82 procent het eens met de stelling. Wat is er nu in Nederland geregeld rondom dit onderwerp? Dit artikel zal de juridische aspecten van hulp bij zelfdoding in Nederland bespreken, inclusief de relevante wetgeving, jurisprudentie en de ethische overwegingen.
Wettelijk kader
In Nederland zijn zowel euthanasie als hulp bij zelfdoding onder strikte voorwaarden toegestaan. Strafbaarheid van hulp bij zelfdoding wordt gereguleerd in art. 294 lid 2 Sr. Dit artikel stelt dat het strafbaar is om opzettelijk een ander behulpzaam te zijn bij het plegen van zelfmoord, of om een ander de middelen te verschaffen zelfmoord te plegen.
Er is echter een belangrijke uitzondering op deze regel. Onder bepaalde omstandigheden kan hulp bij zelfdoding worden toegestaan en zelfs legaal zijn, namelijk wanneer wordt voldaan aan de zorgvuldigheidseisen voor euthanasie of hulp bij zelfdoding zoals vastgesteld in art. 2 Euthanasiewet.[1] Deze wet, die in 2002 in werking trad, reguleert de praktijk van euthanasie en hulp bij zelfdoding in Nederland en is een uitwerking van artikelen 293 jo. 294 Sr. Er zijn 6 voorwaarden vastgelegd:
- De patiënt moet een vrijwillig en weloverwogen verzoek om hulp bij zelfdoding doen;
- Er moet sprake zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden;
- De arts moet de patiënt informeren over de (toekomstige) medische situatie;
- De arts en patiënt moeten samen besluiten dat er geen andere redelijke oplossing is voor de situatie van de patiënt;
- Er moet ten minste één onafhankelijke arts geraadpleegd worden over de situatie. Deze consulent moet de patiënt zien en beoordelen of de arts zich aan de zorgvuldigheidseisen heeft gehouden;
- De arts moet de euthanasie op een medisch zorgvuldige en verantwoorde manier uitvoeren.[2]
Wanneer aan deze cumulatieve voorwaarden is voldaan, kan een arts overgaan tot hulp bij zelfdoding zonder strafrechtelijke consequenties. Het is belangrijk om op te merken dat de Euthanasiewet slechts van toepassing is op artsen en dus niet op anderen die mogelijk betrokken kunnen zijn bij het verlenen van hulp bij zelfdoding. Daarnaast kan iemand die zijn of haar leven voltooid vindt maar niet binnen de criteria valt, geen hulp krijgen bij zelfdoding. Dit is immers nog steeds wettelijk strafbaar gesteld.
De Heringa-zaak
In de loop der jaren hebben zich in Nederland verschillende rechtszaken voorgedaan die betrekking hadden op hulp bij zelfdoding. In de rechtspraak is duidelijk geworden wanneer precies sprake is van strafbare hulp bij zelfdoding. Samengevat komt het erop neer dat als iemand dodelijke middelen verstrekt, voorbereidende handelingen verricht, instructies geeft die strekken tot navolging of in het algemeen de regie voert over de zelfdoding, sprake is van strafbare behulpzaamheid bij zelfdoding.[3] Rechters hebben herhaaldelijk bevestigd dat de wetgeving rondom hulp bij zelfdoding strikt moet worden nageleefd en dat overtredingen bestraft kunnen worden.[4]
Een bekende zaak die de aandacht trok was de strafzaak tegen Albert Heringa, die zijn 99-jarige moeder hielp bij zelfdoding. De vrouw had ernstige rugklachten, hartfalen en was nagenoeg blind. Zij vond dat haar leven voltooid was. Ze viel ondanks deze klachten echter niet binnen de criteria om hulp te krijgen bij zelfdoding. Er was immers geen sprake van ondragelijk en uitzichtloos lijden op basis van een medische oorzaak. Omdat Heringa al had verwacht dat zijn moeder niet binnen de criteria viel om hulp te krijgen bij zelfdoding, heeft hij het heft in eigen handen genomen. De Hoge Raad oordeelde in 2017 dat hulp bij zelfdoding door iemand die geen arts is alleen is toegestaan als sprake is van een uitzonderlijke noodtoestand. In deze zaak was van een noodtoestand volgens het hof geen sprake en heeft Heringa een gevangenisstraf van 6 maanden met een proeftijd van 2 jaar opgelegd gekregen.[5]
De verdediging in deze zaak was van mening dat ‘het recht op leven’ vastgelegd in art. 2 EVRM gelijkstaat aan ‘het recht op sterven’. Elk land mag volgens het EVRM binnen bepaalde kaders nadere invulling geven aan dit artikel. Het hof vindt dat de Nederlandse wet niet in strijd is met het EVRM, omdat euthanasie wel wordt toegestaan onder bijzondere omstandigheden.[6]
Hoe nu verder?
Er is al jaren discussie rondom dit onderwerp. In juli 2020 is er door voormalig D66-Kamerlid Pia Dijkstra (D66) een wetsvoorstel ‘Voltooid Leven’ ingediend.[7] Dit wetvoorstel houdt in dat mensen van 75 jaar en ouder hulp bij zelfdoding kunnen krijgen als zij vinden dat hun leven voltooid is. De leeftijdsgrens van 75 jaar is gekozen omdat mensen die deze leeftijd hebben bereikt al een relatief lang leven achter de rug hebben. Vaak hebben 75-plussers gedurende hun leven al voor meerdere lastige beslissingen, onverwachte mogelijkheden en drastische wendingen gestaan. Dit is anders bij pubers en volwassenen.[8]
De artsenfederatie KNMG vreest echter dat de wet voor een groep ouderen onbedoeld negatieve effecten zal hebben. Een voorbeeld van een negatief effect is het geven van een signaal dat het leven van ouderen minder waardevol is dan dat van jongeren en daarmee het ouderdom stigmatiseren. De KNMG verzoekt dan ook de politiek om het wetsvoorstel nog niet in te voeren, maar eerst te bekijken hoe de maatschappij tegenover het ouder worden staat en zich in te zetten tegen de gevoelens van eenzaamheid onder ouderen.[9] Het wetgevingsproces rondom hulp bij zelfdoding is dus zeker nog niet afgerond. Het wetsvoorstel van Dijkstra is in de afgelopen kabinetsperiode niet meer behandeld en de Raad van State sluit zich in haar advies aan bij het standpunt van de KNMG.[10]
Is de kiezer nu wijzer?
De wetgeving rondom hulp bij zelfdoding is volgens vele mensen in Nederland nog niet voltooid. In de politiek is er nu een poging om hier verandering in te brengen. Het was aan D66 om te beslissen hoe zij hun wetsvoorstel verder wilden invullen: in hoeverre wilden zij het advies van de Raad van State opvolgen? Anne-Marijke Podt heeft op 7 november de aangepaste wet ‘Voltooid Leven’ ingediend bij de Tweede Kamer en het lijkt erop dat D66 het advies van de RvS hierbij in acht heeft genomen.[11] Het lijkt erop dat de cirkel nu rond is en de verkiezingen zijn ten tijde van het lezen van dit artikel net voorbij. Nu is er nog één vraag die u aan uzelf kunt stellen: wordt dit vernieuwde wetsvoorstel aangenomen?
[1] Art. 2 Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Euthanasiewet).
[2] Euthanasie en de wet: sterven met hulp van een arts, www.rijksoverheid.nl.
[3] Zie onder meer HR 22 maart. 2005, ECLI:NL:HR:2005:AR8225, r.o. 3.3.
[4] HR 5 december 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZD0309, r.o. 8.1.
[5] HR 16 april 2019, ECLI:NL:2019:598.
[6] Rechtspraak.nl 2018.
[7] Kamerstukken II 2019/20, 35534, nr. 2.
[8] Kamerstukken II, 2019-2020, 35534, nr. 3, p. 20-21.
[9] Lijden aan het leven (‘voltooid leven’), www.knmg.nl.
[10] Kamerstukken II 2023/24, 35534, nr. 6.
[11] Kamerstukken II 2023/24, 35534, nr. 7; D66 dient aangepaste wet ‘Voltooid Leven’ in bij Tweede Kamer, www.d66.nl.
The post <strong>Hulp bij zelfdoding in Nederland</strong> appeared first on Bulletineke Justitia.