Recentelijk bleek uit een SEC-rapport dat Tesla 1,5 miljard Amerikaanse dollar heeft geïnvesteerd in Bitcoin. Tesla geeft aan in de toekomst bitcoins te willen accepteren als betaalmiddel. Stel dat binnenkort een Tesla gekocht kan worden met bitcoins, hoe zit dat dan vermogensrechtelijk? Zijn bitcoins geld? Gaat het hier over koop of ruil? En maakt dat eigenlijk wel iets uit?
1. Inleiding
Bitcoin is ontworpen als alternatief voor het huidige monetaire systeem.[1][2]Aanvankelijk was het idee dat bitcoins te gebruiken zouden zijn als betaalmiddel voor alledaagse transacties zoals boodschappen. In de laatste jaren is echter gebleken dat Bitcoin-transacties te traag en te duur zijn voor dit soort transacties. Bitcoin-transacties kunnen een uur in beslag nemen en tot wel 10 euro per transactie kosten. Ook de vooralsnog te volatiele koers is problematisch. De waarde van een bitcoin kan dagelijks significant stijgen of dalen; een fluctuering van 10% is geen uitzondering. Dit alles maakt dat bitcoins ongeschikt zijn als betaalmiddel om de boodschappen mee af te rekenen. Volgens sommigen zal dit probleem verdwijnen naarmate de tijd vordert en in dat kader vergelijken zij Bitcoin met het internet in de jaren ’90 – dat was toen ook traag en duur. Of Bitcoin dezelfde groei zal doormaken moet nog blijken, maar duidelijk is dat Bitcoin mede hierom zich tot op heden meer heeft ontwikkeld als een store-of-value. Zoals de term store-of-value doet vermoeden, wordt Bitcoin nu vooral gebruikt als investering om vermogenswaarde mee op te slaan. Op bitcoins bestaat de kritiek dat het geen intrinsieke waarde zou hebben. En ook daar bestaat discussie over. Een tegenargument is dat de intrinsieke waarde zit in de rekenkracht – en daarmee de energie – die nodig is om bitcoins in omloop te brengen (te minen). Wel staat vast dat de marktprijs hoger is dan de al dan niet bestaande intrinsieke waarde. Dat komt simpelweg door marktwerking. Het aanbod van bitcoins staat in zekere mate vast en de vraag wordt steeds groter. Als gevolg hiervan neemt de schaarste toe en dat bepaalt de marktprijs van bitcoins. Veel beleggers speculeren op een toename van de vraag naar bitcoins en daarmee op een stijging van de marktprijs. Onder deze beleggers bevinden zich in tegenstelling tot een paar jaar geleden nu ook grote ondernemingen zoals MicroStrategy, Tesla en MassMutual en zelfs Amerikaanse universiteiten zoals Harvard, Yale en Brown.[3]Als store-of-value concurreert Bitcoin met goud. Bitcoin en goud hebben namelijk verschillende overeenkomsten. Bij beide staat het aanbod in zekere mate vast en ook beide worden gezien als bescherming tegen inflatie. Mede hierdoor staat Bitcoin nu ook wel bekend als het digitale goud.[4]
Bitcoin-sympathisanten zullen het niet ontgaan zijn dat uit een SEC-rapport bleek dat Tesla in februari 2021 anderhalf miljard dollar investeerde in Bitcoin. Hiermee behoort Tesla tot de groep grote ondernemingen die Bitcoin gebruikt als store-of-value. Tesla heeft aangegeven in de toekomst bitcoins te willen accepteren als betaalmiddel voor haar elektrische auto’s.[5]Het kopen van een Tesla is een zodanig grote transactie dat bitcoins als betaalmiddel hiervoor wel geschikt zijn. In dit artikel ga ik uit van de hypothese dat binnenkort een Tesla verkregen kan worden met alleen bitcoins. Hoe zit dat vanuit vermogensrechtelijk oogpunt? Om die vraag te beantwoorden belicht ik eerst of bitcoins geld zijn (§2). Hierna komt aan bod of bitcoins ruilmiddelen of iets anders vermogensrechtelijks zijn (§3) en ten slotte ga ik in op de hypothese (§4).
2. Zijn bitcoins geld?
Op het eerste gezicht doen bitcoins wellicht denken aan geld. Men spreekt bijvoorbeeld over bitcoins en cryptomunten. Ook zijn bitcoins gekoppeld aan een specifieke digitale steutel die staat opgeslagen op een (al dan niet fysieke) wallet. Verder worden bitcoins ook niet zelden gebruikt als betaalmiddel. Ofschoon, dat enkel over bitcoins wordt gesproken in termen van geld leidt er nog niet toe dat bitcoins ook daadwerkelijk geld zijn. Dus wat zegt de wet hierover? En waarom is het eigenlijk van belang om te weten of bitcoins geld zijn? In het Burgerlijk Wetboek (BW) zijn ten minste twee goede redenen te vinden om te onderzoeken of bitcoins geld zijn.
De eerste en belangrijkste reden is gelegen in de rol die geld speelt in de nakoming van verbintenissen. Al sinds de Romeinse tijd geldt dat schadevergoeding wordt voldaan in geld.[6]Naar huidig recht is dat geregeld via artikel 6:103 BW. De vraag is of een partij die wanpresteert in de zin van artikel 6:74 BW (bij een verbintenis uit overeenkomst) of schadeplichtig is als gevolg van een onrechtmatige daad in de zin van artikel 6:162 BW (bij een verbintenis uit de wet) de schade mag afdoen in bitcoins. Of andersom, mag de schuldeiser bitcoins verlangen als schadevergoeding? Een tweede reden is te vinden in het verhaalsrecht van schuldeisers voor hun vorderingen. Op grond van artikel 3:276 BW mag een schuldeiser zich op alle goederen van de schuldenaar verhalen. Bij een faillissement zal de curator op grond van artikel 20 Fw het gehele vermogen van de schuldenaar ten gelde moeten maken. Moet de curator bitcoins dan ook ten gelde maken of is dat niet nodig omdat bitcoins reeds geld zijn?
Het BW bevat geen eenduidige definitie van geld.[7]Wel zijn een aantal aanknopingspunten te vinden. Zo geeft artikel 7:514 sub n BW drie categorieën: 1) chartaal geld, 2) giraal geld en 3) elektronisch geld in de zin van artikel 1:1 Wft. Chartaal geld zijn tastbare munten en biljetten.[8]Bitcoins zijn niet tastbaar en daarom ook geen chartaal geld. Giraal geld is het openstaande creditsaldo bij de bank (= een vordering op de bank).[9]Bitcoin is een decentraal netwerk, waarbij een centrale instantie zoals een bank ontbreekt. Hierom zijn bitcoins dus ook geen giraal geld. Hoewel de term zou volstaan, zijn bitcoins ook geen elektronisch geld nu artikel 1:1 Wft slechts doelt op prepaid cards en netwerkgeld (niet zijnde cryptomunten).[10]
Een andere en meer open omschrijving van geld is te vinden in artikel 6:112 BW. Hierin staat dat geld, dat gebruikt wordt ter voldoening van een verbintenis, ‘gangbaar geld’ moet zijn in het land waar de betaling geschiedt. Meestal zal met ‘gangbaar geld’ naar de euro als wettig betaalmiddel worden verwezen.[11]Of ruimte bestaat voor de interpretatie van bitcoins als geld zal afhangen van de maatschappelijke opvattingen over de gangbaarheid van bitcoins als betaalmiddel. In Nederland worden bitcoins nog op weinig plekken als betaalmiddel geaccepteerd. Hierdoor zijn bitcoins anno februari 2021 dus geen gangbaar geld.[12]Om in kansen te blijven denken: zou het wellicht mogelijk zijn om die Tesla toch met gangbaar geld te kopen, zij het dat de koop in het buitenland moet plaatsvinden? Misschien wel. In Argentinië worden bitcoins bijvoorbeeld níet als wettig betaalmiddel, maar wél als (gangbaar) geld beschouwd.[13]Dat maakt dat het vanuit theoretisch opzicht mogelijk is om een koop te construeren waarbij een Tesla wordt betaald met geld, meer specifiek in de vorm van bitcoins. Aan de andere kant is het niet echt praktisch om een Tesla vanuit Argentinië te laten overkomen naar Nederland. Daarom: is het echt noodzakelijk om een wederprestatie in geld uit te drukken? Of is het ook mogelijk om een Tesla met iets anders dan geld te kopen?
3. Bitcoins als ruilmiddelen of vermogensrechten?
Zoals hiervoor uitgelegd zijn bitcoins in Nederland geen gangbaar geld. Wat bitcoins wel precies zijn ligt gecompliceerd. Voor deze bijdrage is het afdoende om te weten dat hierover discussie bestaat. Verschillende auteurs kunnen het niet erover eens worden of rechten op bitcoins absolute vermogensrechten zijn, of bitcoins zelf vorderingsrechten of dat bitcoins iets anders verbintenisrechtelijk (niet zijnde een vorderingsrecht) zijn.[14]
Los van de kwalificatie: is het mogelijk iets te kopen met bitcoins? Koop in de zin van artikel 7:1 BW is het geven van een zaak tegen betaling van een geldsom. Nu bitcoins geen geldsom zijn, biedt artikel 7:1 BW geen uitkomst. Zijn bitcoins dan ruilmiddelen? De rechtbank Overijssel vond van wel.[15]Ruil in de zin van artikel 7:49 BW is het geven van een zaak in ruil voor een andere zaak. Wettelijk gezien bestaat weinig verschil tussen koop en ruil, omdat de bepalingen van koop op grond van artikel 7:50 BW ook van toepassing zijn op ruil. In tegenstelling tot de rechtbank Overijssel is artikel 7:49 BW (ruil) mijns inziens niet van toepassing. Artikel 7:49 BW is namelijk van toepassing op zaken en dat zijn bitcoins niet nu deze niet stoffelijkheid zijn.
Het Hof Arnhem-Leeuwarden stapte slim over dat obstakel heen door alsnog de titel over koop en ruil (titel 1, boek 7 BW) naar analogie toe te passen.[16][17]Het hof beschouwt bitcoins als gekochte vermogensrechten in de zin van artikel 7:47 BW.[18]De titel over koop en ruil is dan van toepassing zolang het in overeenstemming is met de aard van het (bitcoin-)vermogensrecht. Zodoende is toch sprake van koop, zij het van koop van vermogensrechten. Zowel de rechtbank als het hof zoeken aansluiting bij artikel 7:36 BW dat betrekking heeft op zaken met een dagwaarde. Concreet: het hof oordeelt dus dat bitcoins gekochte vermogensrechten met een dagwaarde zijn. Dat is een bijzonder soort vermogensrecht in mijn optiek.
Linksom of rechtsom, het BW bevat op het punt van het kiezen van een betaalmiddel regelend recht. Hierom staat het partijen vrij om zelf afspraken hierover te maken. De enige restrictie is dat het betaalmiddel niet verboden mag zijn. Bitcoins zijn in Nederland niet verboden en dat maakt dat bitcoins geschikt zijn als betaalmiddel.
Hoe zit het dan met het betalen van schade in bitcoins? Zoals vermeld, moet schade worden betaald in (gangbaar) geld. Als de schuldenaar schade wil betalen in bitcoins dan kan dat, maar slechts als de schuldeiser hiermee instemt. In dat geval zal sprake zijn van inbetalinggeving in de zin van artikel 6:45 BW.[19]Schade vergoeden in de vorm van bitcoins kan dus alleen door middel van consensus.
Wordt contractueel afgesproken dat een overeenkomst, naast de mogelijkheid van voldoening in de vorm van een geldsom, ook in bitcoins kan worden nagekomen? Dan is in dat geval sprake van een alternatieve verbintenis in de zin van artikel 6:17 BW.[20]Als gevolg daarvan heeft de schuldenaar een keuze in welke vorm zij betaalt.
4. Hypothese: een Tesla kopen met bitcoins
Stel dat ik volgende maand een Tesla wil afrekenen met bitcoins, hoe zit dat dan vermogensrechtelijk? Wat bitcoins vermogensrechtelijk precies zijn, is nog niet duidelijk. Het is wel duidelijk dat het BW genoeg handvatten aanreikt om niet aangewezen te hoeven zijn op het importeren van een Tesla uit Argentinië. Het ligt in de lijn der verwachting dat ongeacht of bitcoins geld, ruilmiddelen of vermogensrechten zijn, de bepalingen omtrent koop en ruil van toepassing zullen zijn op de aanschaf van een Tesla. Ontstaat er schade uit die koop- of ruilovereenkomst, bijvoorbeeld naar aanleiding van een aanrijding tijdens de proefrit of door niet-nakoming van de overeenkomst? Dan bestaat de mogelijkheid om die schade in bitcoins te betalen, zolang als bitcoins geen gangbaar geld zijn, alleen op basis van consensus tussen schuldeiser en schuldenaar.
Een laatste persoonlijke noot: mocht Tesla daad bij het woord voegen, dan ben ik benieuwd naar welke betaalopties zij zal aanbieden. Bij het kopen van een Tesla zal normaal gesproken de optie bestaan om een betaalregeling te treffen, bijvoorbeeld door in delen te betalen in de tijdspanne tussen het sluiten van de koopovereenkomst (consensuele fase) en de daadwerkelijke overdracht van de Tesla (reële fase). De Bitcoin-koers fluctueert sterk. Dat maakt betaling complexer. Hoe zal Tesla dit nieuwe betaalmiddel incorporeren? Door middel van een alternatieve verbintenis of zal de koper bij het aangaan van de overeenkomst direct een betaalwijze moeten kiezen? En zal het aantal te betalen bitcoins dan direct worden vastgesteld of kan de koper in termijnen betalen tegen de dan geldende prijs in euro? En wat zegt het kiezen van een bepaalde handelswijze over wat Tesla ziet in de toekomst van Bitcoin? Maar de belangrijkste vraag is: zou jij betalen met bitcoins waarvoor Tesla deels de waarde kan bepalen?
[1]Whitepaper: S. Nakamoto, Bitcoin: a peer-to-peer electronic cash, bitcoin.org 2009.
[2]Bitcoin met een hoofdletter verwijst naar het netwerk en bitcoin met een kleine letter verwijst naar de verhandelbare cryptomunt.
[3]J. Ossinger, ‘Harvard and Yale Endowments Among Those Reportedly Buying Crypto’, bloomberg.com 26 januari 2021.
[4]M. Adham, ‘Is Bitcoin A Better Store Of Value Than Gold?’, forbes.com 10 december 2019.
[5]S. Kovach, ‘Tesla buys $1.5 billion in bitcoin, plans to accept it as payment’, cnbc.com 8 februari 2021.
[6]J.H.A. Lokin & F. Brandsma, Prota, Den Haag: Boom juridisch 2006, p. 36.
[7]B. Bierens, Geld in het vermogensrecht(Mon. BW nr. A17) 2020/7.3.
[8]B. Bierens, Geld in het vermogensrecht(Mon. BW nr. A17) 2020/12.
[9]B. Bierens, Geld in het vermogensrecht(Mon. BW nr. A17) 2020/19.
[10]B. Bierens, Geld in het vermogensrecht(Mon. BW nr. A17) 2020/7.3.
[11]B. Bierens, Geld in het vermogensrecht(Mon. BW nr. A17) 2020/31.2.
[12]Zie ook Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667.
[13]‘Regulation of Cryptocurrency: Argentina’, Library of Congress Law, loc.gov 30 december 2020.
[14]In mijn bijdrage in het Nijmeegs Faculteitsblad Actioma ga ik hier dieper op in, zie M.H.M. Finkers, ‘de bitcoin voorbij: een goederenrechtelijke kwalificatie van cryptomunten’, Actioma2021/1, p. 34 – 42.
[15]Zie oordeel rechtbank bij Hof Arnhem-Leeuwarden 31 mei 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:4219.
[16]Hof Arnhem-Leeuwarden 31 mei 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:4219.
[17]Asser/Hijma 7-I 2019/647.
[18]NB: ondanks de bekrachtiging van het rechtbankvonnis oordeelt het hof dus op dit punt dus anders dan de rechtbank. De rechtbank spreekt namelijk over ruilmiddelen, het hof over gekochte vermogensrechten.
[19]B. Bierens, Geld in het vermogensrecht(Mon. BW nr. A17) 2020/31.2.
[20]Idem.
The post Een Tesla kopen met bitcoins, hoe zit dat vermogensrechtelijk? appeared first on Bulletineke Justitia.