Klimaatverandering is een van de meest urgente en complexe uitdagingen waarmee de wereld momenteel wordt geconfronteerd. De stijgende temperaturen, extreme weersomstandigheden en de daarmee samenhangende gevolgen hebben niet alleen impact op het milieu, maar ook op de menselijke samenleving.[1] Veel van de activiteiten die bijdragen aan klimaatverandering worden uitgevoerd door grote bedrijven, maar in hoeverre worden deze handelingen bestraft?

Door de welbekende Urgenda-zaak is de Staat via het civiele recht aansprakelijk gesteld doordat zij onvoldoende maatregelen heeft genomen om de klimaatverandering tegen te gaan.^[2] Tot nu toe heeft de overheid nog niet genoeg stappen ondernomen om CO2-uitstoot te verminderen.^[3] Het is daarom zeer waarschijnlijk dat klimaatverandering ook in het strafrecht een belangrijke rol gaat spelen. Op dit moment is het veroorzaken van klimaatverandering geen strafbaar feit in Nederland.^[4] Het veroordelen van het veroorzaken van klimaatverandering is nog er lastig, omdat wij leven in een wereld waar het uitstoten van broeikasgassen op elke hoek gebeurt. Denk aan de koude herfstdagen waarin u de verwarming aanzet of juist wanneer u in de regen fietsend onderweg bent naar de universiteit en naijverig kijkt naar de benzine auto’s die u inhalen. Maar ook bij het kappen en afbranden van bos komt er meer CO2 in de lucht, wat ook zorgt voor de opwarming van de aarde en dus klimaatverandering.^[5]

Hiernaast belemmert het vereiste causaliteitsverband de strafrechtelijke vervolging. Bijvoorbeeld bij de mishandeling genoemd in artikel 300 Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) of beschadiging van goederen en/of dieren genoemd in artikel 350 Sr is een causaal verband vereist. Causaal verband houdt in dat de uitgestoten broeikasgassen door een partij de oorzaak is van schade of letsel door natuurverschijnselen die het gevolg zijn van klimaatverandering. De ontstane schade zou dan niet zijn ontstaan als die partij geen broeikasgassen had uitgestoten.^[6] Mijns inziens is dit onhaalbaar om te kunnen bewijzen, maar mocht het wel zo zijn dan is dit vervolgens onmogelijk om toe te rekenen aan de uitstoot van één partij. Denk hierbij aan verschillende energiecentrales die grote hoeveelheden CO2 uitstoten waardoor er opwarming van de aarde plaatsvindt. Hier lijkt het mij heel lastig om te kunnen zeggen welke uitgestoten CO2 van welke energiecentrale zorgt voor welk deel van de opwarming van de aarde en voor welke gevolgen hiervan. 

In de eerder aangehaalde Urgenda-zaak konden rechters de open normen extensief interpreteren. In het strafrecht moet er concreet worden bepaald welke gedragingen strafbaar zijn en de burger moet zijn gedrag hierop kunnen afstemmen. Een vervolging zou anders op gespannen voet staan met het legaliteitsbeginsel.^[7] Er is dan ook een stuk minder ruimte voor extensief interpreteren in het strafrecht dan in het civiele recht. De wetgever heeft op dit moment het toelaatbaar geacht dat broeikasgassen worden uitgestoten, waardoor een vervolging op grond van bijvoorbeeld artikel 173a Sr, opzettelijke milieuverontreiniging, nooit zal slagen. Dit komt doordat de wederrechtelijkheid een bestanddeel is van dit artikel.^[8]

Strafrechtelijke vervolging

Er komen steeds meer klimaatregels die strafrechtelijk kunnen worden gehandhaafd, zoals het Europese emissiehandelssysteem (ETS).^[9] Het Europees emissiehandelssysteem legt een limiet op de uitstoot van broeikasgassen voor sectoren zoals de industrie en energie. Bedrijven krijgen emissierechten en kunnen deze verhandelen. Ze worden gestimuleerd om hun uitstoot te verminderen en efficiënter te worden door schoner te produceren of te investeren in groenere technologieën. Het doel is om de totale uitstoot binnen vastgestelde grenzen te houden. De Nederlandse Emissieautoriteit geeft uitvoering aan het ETS in Nederland. Dit begint met vergunning verlenen en vervolgens toezicht houden.^[10] Het overtreden van die regels kunnen in ernstige gevallen leiden tot strafrechtelijke handhaving.^[11]

Het Openbaar Ministerie is recentelijk een strafrechtelijk onderzoek gestart naar het opzettelijk en wederrechtelijk brengen van gevaarlijke stoffen in de bodem, lucht of oppervlaktewater door Tata Steel IJmuiden B.V. Gevolgen hiervan kunnen gevaar opleveren voor de openbare gezondheid.^[12] Dit onderzoek is nog in volle gang, maar is wel het begin van een trend die in Nederland is te zien.^[13] Daarnaast richten strafrechtelijke onderzoeken en aangiften omtrent het overtreden van klimaatregels zich steeds vaker op de leidinggevenden, zoals de aanklacht die onlangs is ingediend tegen leidinggevenden van Chemours. Omwonenden houden het bedrijf en de leidinggevenden verantwoordelijk voor vervuiling en gezondheidsschade.^[14] Deze voorbeelden kunnen worden gezien als het begin van de rol van de strafrechtelijke aansprakelijkheid in het klimaatrecht. 

Conclusie

Tot nu toe is het bijdragen aan klimaatverandering niet strafbaar via het Wetboek van Strafrecht, omdat dit strafrechtelijk gezien niet mogelijk is in verband met de causaliteit en legaliteit. Echter, de klimaatverandering is een onderwerp waar je niet meer makkelijk omheen kan. Het is onvermijdelijk dat de hoeveelheid klimaatregels gaan toenemen, die zeer waarschijnlijk ook strafrechtelijk kunnen worden gehandhaafd. De afschrikkende werking van het strafrecht zou kunnen helpen bij het aanpakken van klimaatvervuilende praktijken door partijen. Het is daarom ook niet ondenkbaar dat strafrechtelijke vervolging steeds meer gaat plaatsvinden. De vraag of dit via het Wetboek van Strafrecht gaat plaats vinden of door meer klimaatregels, blijft ook aan mij onbeantwoord. Naar mijn mening is het opnemen van een wetsartikel in het Wetboek van Strafrecht omtrent het verantwoordelijk houden voor het handelen wat klimaatverandering veroorzaakt niet haalbaar. Een specifieke regeling zoals het reguleren van de CO2-uitstoot via het Europese emissiehandelssysteem lijkt mij veel geschikter om het onrechtmatig handelen tegen te gaan.

^[1] ´Gevolgen van klimaatverandering´, climate.ec.europa.eu.

^[2] HR 20-12-2019, ECLI:NL:HR:2019:2006 (Urgenda).

^[3] Kamerstukken II 2019/20, 32813, nr. 496, p. 3.

^[4] Lopik en Stax 2020, p. 1.

^[5] ‘Veelgestelde vragen over ontbossing en palmolie’, milieudefensie.nl.

^[6] Lopik en Stax 2020, p. 3.

^[7] Artikel 1 Sr.

^[8] Klimaatwet: regelgeving die de maximale emissieniveaus vaststelt en reguleert.

^[9] ‘De consequenties van klimaatverandering zijn te groot om het strafrecht te negeren’, ru.nl, 1 november 2023.

^[10] ‘Wat is Emissiehandel’, emissieautoriteit.nl. 

^[11] De consequenties van klimaatverandering zijn te groot om het strafrecht te negeren’, ru.nl, 1 november 2023.

^[12] ‘Openbaar Ministerie start strafrechtelijke onderzoek Tata Steel en Harsco Metals’, om.nl, 2 februari 2022.

^[13] ‘De consequenties van klimaatverandering zijn te groot om het strafrecht te negeren’, ru.nl, 1 november 2023.

^[14] ‘Omwonenden doen aangifte van strafbare feiten door Chemours’, ns.nl, 4 september 2023.

The post <strong>De rol van het strafrecht bij de consequenties van klimaatverandering</strong> appeared first on Bulletineke Justitia.