Als gevolg van de coronacrisis heeft de rechtspraak besloten alle rechtbanken, gerechtshoven en bijzondere rechtscolleges voor onbepaalde tijd te sluiten. Alleen ‘urgente’ zaken zullen nog doorgaan. De Rechtspraak probeert zo goed en zo kwaad als het kan middels nieuwe initiatieven toch haar taak uit te voeren. In deze korte bijdrage zal ik ingaan op het huidige beleid van De rechtspraak, de ontwikkeling van de digitale rechtspraak en de gevolgen in de toekomst. 

Urgente zaken
Besloten is dat enkel nog urgente zaken door zullen gaan. Als definitie van urgente zaken wordt genoemd zaken waar een rechterlijke beslissing niet achterwege kan blijven omdat het raakt aan de rechten van verdachten of rechtzoekenden.^[1] Voorbeelden hiervan zijn zaken rond voorgeleidingen of hechtenis van verdachten in strafzaken, faillissementen, zaken rond verplichte zorg en/of zorgmachtigingen, vreemdelingenzaken, urgente familiezaken zoals uithuisplaatsingen en meer. Bijkomstigheid in deze zaken is dat, in afwijking tot het beginsel van een openbare behandeling, geldt dat niet langer publiek bij zittingen aanwezig mag zijn. Uitzondering is een beperkte afvaardiging van de procespartijen. Verder mogen maximaal drie journalisten fysiek aanwezig zijn bij een zitting of uitspraak. Indien mogelijk wordt er gebruik gemaakt van een livestream.

In strafzaken zullen slechts de rechters, de griffier en de officier van justitie fysiek in de zittingszaal aanwezig zijn. Advocaten zullen in beginsel in persoon aanwezig zijn, tenzij zij zelf hebben aangegeven via telehoorvoorzieningen wensen deel te nemen.

De Raad van State hanteert een vergelijkbaar beleid, waar enkel zeer urgente zaken zullen doorgaan. Immers: ‘Ook zaken over besluiten van de overheid in verband met de coronacrisis kunnen zo urgent zijn dat een spoedbehandeling noodzakelijk is’. 

Digitale rechtspraak
Inmiddels is een wetsvoorstel aangenomen in de Tweede Kamer om de rechtspraak zo goed mogelijk te laten functioneren tijdens deze beperkingen.^[2] Het wetsvoorstel regelt onder andere dat zaken tijdelijk via elektronische weg kunnen plaatsen. Er werd al gebruik gemaakt van videoverbindingen tijdens de mondelinge behandelen. Deze wet maakt het mogelijk dat bijvoorbeeld een advocaat of een procespartij niet fysiek hoeft te verschijnen omdat met beeldbellen wordt volstaan. 

Coronaproof
De Rechtspraak is momenteel druk bezig om alle gerechtsgebouwen coronaproof te maken, zo meldt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. Een van de middelen is het plaatsen van plexiglasschermen rondom rechters, griffiers en officieren van justitie. Deze zijn inmiddels al geïnstalleerd in een aantal zalen van de rechtbanken van Assen, Groningen Leeuwarden, Den Haag en Rotterdam. Het doel is om zoveel mogelijk van de 1.5 miljoen rechtszaken per jaar toch door te laten gaan. 

Bovendien oppert Naves het idee om te voorzien in ‘onconventionele middelen als 24uurs-rechtspraak’.^[3] Het is maar de vraag of dit de rechtsbescherming ten goede komt. Het zal voor kleinere kantoren nagenoeg onmogelijk zijn om op deze manier dezelfde kwaliteit rechtsbescherming te bieden als grotere kantoren. 

Dat het virus onherroepelijke gevolgen zal hebben voor de langetermijnplanning van de Rechtspraak wordt erkend door Naves. Deze zal moeten worden bijgesteld. Momenteel is de prioriteit echter het faciliteren van professionele, onpartijdige en onafhankelijke rechtspraak. 

Rechtspraak in de toekomst
Dat de rechtspraak een ommezwaai maakt in de wijze waarop zaken behandeld worden, kan echter ook positief uitpakken in de toekomst. Er bestaat al een langere tijd een roep om technologische vooruitgang binnen de rechtspraak. Na de intrekking van de KEI-wet uit 2016, leek het erop dat deze vooruitgang in de nabije toekomst niet gerealiseerd zou worden. Nu blijkt echter dat techniek wel degelijk uitkomsten biedt. Uit een onderzoek van het Advocatenblad blijkt dat driekwart van de ondervraagden denkt dat de coronacrisis een stimulans is voor meer innovatie binnen de advocatuur.^[4] Deze noodgedwongen digitale verschuiving leidt ook in het buitenland tot inzichten. Zo wordt onder andere benadrukt dat in tegenstelling tot andere industrieën de advocatuur praktisch overal zijn werk kan doen en dat online gerechtshoven relevanter zijn dan ooit.^[5] Als de noodmaatregelen werken en eenmaal ingeburgerd zijn, kunnen deze misschien ook wel bruikbaar zijn in de toekomst.

^[1] ‘Algemene regeling zaaksbehandeling Rechtspraak’, Rechtspraak.nl, 21 april 2020.

^[2] Kamerstukken II 2019-20, 35434, 2. 

^[3] ‘Rechtspraak werkt achter de schermen hard door’, De Telegraaf Online, 16 april 2020.

^[4] ‘Corona bedreigt kwart van kantoren in hun bestaan’, Advocatenblad, 9 april 2020.

^[5] ‘Virtual Justice in the Time of COVID-19’, Oxford Law Faculty, 16 maart 2020.

The post De gevolgen van corona op de rechtspraak appeared first on Bulletineke Justitia.