We kunnen er niet langer omheen: klimaatverandering en de aantasting van het milieu vormen een bedreiging voor de toekomst van onze planeet.[1] Volgens critici houden bedrijven onvoldoende rekening met de nadelige effecten van hun activiteiten op mens en milieu.[2] De Europese Commissie meent daarom dat het gedrag van bedrijven in allerlei sectoren in de economie dé sleutel vormt tot een succesvolle transitie van de EU naar een klimaatneutrale en groene economie, in lijn met onder meer de Europese ‘Green Deal’.[3] Op 23 februari 2022 publiceerde de Europese Commissie dan ook een voorstel voor de ‘Corporate Sustainability Due Diligence Directive’ (CSDDD).[4] Op basis van dit voorstel moeten bedrijven, in het kader van het verstevigen van het duurzaamheidsbeleid, zorgvuldig onderzoek – ‘due diligence’ – doen naar de impact van hun waardeketen op het gebied van mensenrechten en milieu. Op donderdag 14 december 2023 hebben het Europees Parlement en de Europese Raad een voorlopig akkoord bereikt over deze richtlijn. In deze bijdrage worden de belangrijkste punten van dit akkoord uitgelicht.
Het Commissievoorstel
Het voorstel van de Europese Commissie voor de CSDDD ziet in de kern op het identificeren, beëindigen, voorkomen, verminderen en verantwoorden van negatieve gevolgen voor mensenrechten en het milieu. De zorgvuldigheidsverplichtingen uit het voorstel zijn geënt op drie pijlers, te weten: (i) het waarborgen van mensenrechten, (ii) het voorkomen en beperken van ‘klassieke’ milieuschade en (iii) het treffen van maatregelen, zoals het opstellen van een concreet bedrijfsplan, om de opwarming van de aarde en klimaatverandering tegen te gaan.[5]
De verplichtingen uit deze richtlijn gelden voor bedrijven die onder het toepassingsbereik – de ‘scope’ – van het voorstel vallen, evenals voor de activiteiten van hun dochterondernemingen en gevestigde zakelijke relaties. Een belangrijk onderdeel van de impact van een bedrijf is immers gelegen in de waardeketen; zo kunnen bij leveranciers van bedrijven risico’s bestaan op het gebied van mensenrechten en vervuiling, zeker op plekken waar de naleving en handhaving van regels gebrekkig zijn.[6] Ingevolge artikel 2 van het voorstel vallen slechts ‘grote’ ondernemingen die aan allerlei omvangs- en omzetdrempels voldoen, onder de reikwijdte van de richtlijn.
Interinstitutionele onderhandelingen
Het voorstel van de Europese Commissie is gebaseerd op de algemene bevoegdheid voor harmonisering waar dat bijdraagt aan de interne markt.[7] Voor dergelijke wetsvoorstellen geldt de ‘reguliere’ wetgevingsprocedure, wat betekent dat het Europees Parlement en de Europese Raad gezamenlijk beslissen over het voorstel.[8] Het Europees Parlement en de Europese Raad namen echter sterk uiteenlopende standpunten in over het gewenste ambitieniveau van de uiteindelijke versie van de CSDDD.[9]
De Europese Raad bereikte op 1 december 2022 overeenstemming over zijn onderhandelingspositie.[10] Dit wordt ook wel het ‘Politiek Compromis’ genoemd, omdat het gaat om een compromis tussen de lidstaten.[11]In dit aangepaste voorstel voor de CSDDD stelde deze instelling een flink aantal wijzigingen voor, gericht op het beperken van de zorgvuldigheidsverplichtingen, waarmee het Commissievoorstel werd genuanceerd en afgezwakt. Anderzijds stelde de ‘Committee on Legal Affairs’ (JURI) van het Europees Parlement een rapport vast op 25 april 2023.[12] Uit het overzicht van amendementen – aangenomen door het Europees Parlement op 1 juni 2023 – blijkt van een groot aantal wijzigingen ten opzichte van het voorstel van de Europese Commissie. Het Europees Parlement is voorstander van strikte regelgeving, in tegenstelling tot de Europese Raad, die voor meer terughoudendheid pleitte.[13]
Deze gewijzigde voorstellen vormden hét voorwerp van de interinstitutionele onderhandelingen – ook wel aangeduid als ‘trilogen’ – die vervolgens hebben plaatsgevonden tussen de Europese Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie.[14] Op donderdag 14 december 2023 vond de laatste triloog plaats, waarin een aantal cruciale beslissingen zijn genomen over de meest controversiële onderdelen van deze richtlijn en hebben de instellingen een voorlopig akkoord bereikt.
Kernpunten van het voorlopig akkoord
Tijdens de persconferentie die plaatsvond naar aanleiding van het bereiken van het akkoord, is gesproken over de uitkomst van de onderhandelingen. Lara Wolters, PvDA-Europarlementariër, sprak: “Responsible business conduct is going to become the norm in Europe, and this is a huge milestone.”. Het akkoord bevestigt dat er een Europese zorgplicht komt voor bedrijven om schendingen van mensenrechten en milieuregels (in de waardeketen) te voorkomen en zo nodig aan te pakken. De kernpunten van het voorlopig akkoord betreffen – buiten het ophelderen van bepaalde definities en randzaken – het toepassingsgebied van de richtlijn en het verduidelijken van de controlemechanismen.[15]
Scope van de richtlijn
Volgens het akkoord zijn ‘grote’ bedrijven verplicht klimaattransitieplannen op te stellen met concrete doelen om klimaatverandering te mitigeren, in lijn met de afspraken uit het Akkoord van Parijs. Het toepassingsgebied van de CSDDD is daarmee vastgesteld op bedrijven met ten minste 500 werknemers en een wereldwijde netto-omzet van 150 miljoen euro. Daarnaast vallen ook ondernemingen met meer dan 250 werknemers onder de reikwijdte van het akkoord, indien deze actief zijn in een ‘hoog risico’-sector en een wereldwijde netto-omzet van meer dan 40 miljoen euro hebben behaald, waarvan 20 miljoen euro in die ‘hoog risico’-sector. Bij dergelijke sectoren kan onder meer worden gedacht aan de textiel-, landbouw-, bosbouw-, voedsel- en mijnbouwindustrie. Bovendien vallen ook niet-EU bedrijven onder het voorstel wanneer zij een netto-omzet van meer dan 300 miljoen euro in de Europese Unie hebben behaald. De Europese Commissie dient in de toekomst een lijst te publiceren van niet-EU bedrijven die onder de scope van de richtlijn vallen.[16]
Toepasselijkheid op financiële sector
Krachtens het akkoord zal de financiële sector – wat de zorgvuldigheidseisen voor hun cliënten betreft – tijdelijk worden uitgesloten van het toepassingsgebied van de richtlijn. Deze sector moet namelijk nader worden onderzocht. Ondernemingen die in deze sector actief zijn, waaronder banken, pensioenfondsen, verzekeraars en beleggingsondernemingen, zullen enkel onder de richtlijn vallen voor hun eigen activiteiten en de upstream toeleveringsketen. Ook voor die bedrijven geldt de verplichting een klimaattransitieplan op te stellen, waardoor het bedrijfsmodel voldoet aan de afspraken uit het Akkoord van Parijs. Bovendien moeten zij passende beloningsregelingen aannemen. Er komt een herzieningsclausule voor een mogelijke toekomstige opname van deze sector op basis van een toereikende effectbeoordeling. Het is immers de bedoeling dat ook deze sector uiteindelijk compleet onder de richtlijn gaat vallen.
Controlemechanismen
De verplichtingen uit het voorlopig akkoord worden gehandhaafd door middel van twee controlesystemen. Het eerste controlemechanisme betreft administratief toezicht met sancties voor bedrijven die zich niet aan de verplichtingen houden. Hierbij kan gedacht worden aan het opleggen van zware boetes, tot wel 5% van hun wereldwijde netto-omzet, of ‘naming and shaming’. Elke EU-lidstaat moet een toezichthoudende autoriteit aanwijzen om te controleren of bedrijven daadwerkelijk aan de verplichtingen voldoen. Deze autoriteiten gaan op EU-niveau samenwerken binnen het door de Europese Commissie opgerichte Europese netwerk van toezichthoudende autoriteiten. Het tweede controlemechanisme betreft de mogelijkheid tot civiele handhaving. Bedrijven die onder de CSDDD vallen, zijn namelijk aansprakelijk voor schade die wordt veroorzaakt door een schending van hun verplichtingen. Benadeelde partijen krijgen vervolgens vijf jaar de tijd om een vordering op basis van de richtlijn in te stellen tegen dat bedrijf. De richtlijn maakt het ook mogelijk voor vakbonden en maatschappelijke organisaties om dergelijke claims in te dienen. Een ultimum remedium is dan ook dat bedrijven die vaststellen dat sommige van hun zakenpartners middels hun bedrijfsactiviteiten een negatief effect realiseren voor het milieu of de mensenrechten, deze zakenrelaties beëindigen als de gevolgen niet op een andere manier kunnen worden voorkomen of beperkt.
Conclusie
Het bereiken van het voorlopig akkoord over de CSDDD kan gezien worden als mijlpaal om de zorgvuldigheidsverplichtingen van bedrijven te vergroten op het gebied van mensenrechten en milieu. Het akkoord moet nu door beide instellingen worden bekrachtigd en formeel worden aangenomen. Duidelijk is in ieder geval dat de grootste bedrijven nu aan zet zijn: het wordt eindelijk tijd dat zij schoon schip gaan maken.
[1] ‘VN: honderden miljarden extra nodig voor aanpassingen aan veranderend klimaat’, nos.nl, 2 november 2023.
[2] ‘Klimaatbeleid moet nu maar van de bedrijven komen’, fd.nl, 11 december 2023; ‘Consument wil wel veranderen, maar wacht op politiek en bedrijven’, nos.nl, 4 april 2022.
[3] Voorstel CSDDD Europese Commissie, p. 1.
[4] ‘Corporate sustainability due diligence. Fostering sustainability in corporate governance and management systems’, commission.europa.eu, 23 februari 2022.
[5] H.J. de Kluijver, ‘Onderneming en duurzaamheid. Over ondernemen, mensenrechten, milieu en klimaat mede in Europees perspectief’, WPNR 2023/7407, p. 303.
[6] T.D.O. van der Vijver, ‘Corporate sustainability 2.0: de hete hangijzers van de voorgestelde Europese corporate sustainability due diligence richtlijn (CSDDD)’, SEW 2023/11, p. 466-468.
[7] Artikel 114 VWEU.
[8] Artikel 50 VWEU; T.D.O. van der Vijver, ‘Corporate sustainability 2.0: de hete hangijzers van de voorgestelde Europese corporate sustainability due diligence richtlijn (CSDDD)’, SEW 2023/11, p. 468.
[9] T.D.O. van der Vijver, ‘Corporate sustainability 2.0: de hete hangijzers van de voorgestelde Europese corporate sustainability due diligence richtlijn (CSDDD)’, SEW 2023/11, p. 466.
[10] H.J. de Kluijver, ‘Onderneming en duurzaamheid. Over ondernemen, mensenrechten, milieu en klimaat mede in Europees perspectief’, WPNR 2023/7407, p. 303.
[11] T.D.O. van der Vijver, ‘Corporate sustainability 2.0: de hete hangijzers van de voorgestelde Europese corporate sustainability due diligence richtlijn (CSDDD)’, SEW 2023/11, p. 471.
[12] Rapport Committee on Legal Affairs.
[13] T.D.O. van der Vijver, ‘Corporate sustainability 2.0: de hete hangijzers van de voorgestelde Europese corporate sustainability due diligence richtlijn (CSDDD)’, SEW 2023/11, p. 466.
[14] H.J. de Kluijver, ‘Onderneming en duurzaamheid. Over ondernemen, mensenrechten, milieu en klimaat mede in Europees perspectief’, WPNR 2023/7407, p. 303.
[15] ‘Corporate sustainability due diligence: Council and Parliament strike deal to protect environment and human rights’, consilium.europa.eu, 14 december 2023.
[16] ‘Corporate sustainability due diligence: Council and Parliament strike deal to protect environment and human rights’, consilium.europa.eu, 14 december 2023.
The post <strong><u>CSDDD: een voorlopig akkoord</u></strong> appeared first on Bulletineke Justitia.