In een wereld waarin AI ons dagelijks verrast met nieuwe kunstwerken, muziekstukken en literaire creaties, lijkt ‘robotkunst’ niet langer sciencefiction, maar eerder een fascinerend aspect van ons moderne leven. Deze golf van kunstmatige creativiteit brengt ons echter op onbekend terrein met vragen over de originaliteit en het auteursrecht. Veel studenten zijn wellicht bekend met de verleiding om stukken tekst van bronnen zoals ChatGPT te kopiëren en in te dienen als hun eigen werk. Maar is dit eigenlijk wel toegestaan onder het auteursrecht? En valt dit aan te merken als plagiaat?

Het auteursrecht beschermt werken op het gebied van literatuur, wetenschap en kunst waarbij de vormgeving blijk geeft van menselijke creativiteit.[1] Het draait om de bescherming van de unieke uitdrukking van ideeën en concepten, niet de ideeën zelf. Volgens de Hoge Raad moet een werk een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ hebben, wat betekent dat het niet rechtstreeks is afgeleid van een ander werk. Bovendien moet het werk een ‘persoonlijk stempel’ dragen. Van deze persoonlijke stempel is sprake wanneer het duidelijke kenmerken vertoond van de maker, bijvoorbeeld het schrijven of schilderen in een bepaalde stijl.[2] Ideeën op zichzelf zijn niet beschermd, maar de unieke uitdrukking ervan wel. Dit betekent dat wie werk van anderen kopieert, geen eigen auteursrecht kan claimen. Het draait allemaal om de menselijke creativiteit die in het werk tot uiting komt.[3]

Maar wat als de maker geen mens is, maar een robot? Auteursrechtelijke bescherming voor robots als auteurs is een intrigerend concept. Allereerst kun je je afvragen of het werk dat wordt gemaakt door robots wel origineel is en niet een bestaand auteursrecht schendt. AI schrijft en maakt ‘originele’ werken, doordat zij op basis van veel informatie nieuw werk genereren. Echter, dit werk kan soms veel gelijkenissen hebben met bestaande werken. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer je AI de opdracht geeft een afbeelding te creëren in de stijl van een bekende kunstenaar. Hoewel het werk zelf dan wellicht origineel is, is duidelijk te zien dat de stijl van de kunstenaar is gekopieerd.[4] Hierover zegt de Hoge Raad dat het gebruik van hetzelfde materiaal, het bewerken op dezelfde artistieke methode of het gebruiken van dezelfde stijl nog niet betekent dat er sprake is van het nabootsen van een auteursrechtelijk beschermd werk.[5] Op basis van de Auteurswet krijgt degene die met een kenmerkende stijl werkt geen exclusief recht om deze stijl te gebruiken.[6]

Ervan uitgaande dat het werk dat AI heeft geleverd origineel is en geen bestaande auteursrechten schendt, is het de vraag of de output van de computer zelf auteursrechtelijke bescherming kan genieten. Over het algemeen kan worden gezegd dat teksten of afbeeldingen gegenereerd door AI geen auteursrechtelijke bescherming toekomen, tenzij duidelijk de creatieve input van de gebruiker van het AI-programma terug te zien is, bijvoorbeeld door aanpassing van de tekst of afbeelding achteraf. [7] Het werk van de computer geeft zonder duidelijke aanpassing door een mens achteraf namelijk geen ‘blijk van menselijke creativiteit’.[8]

Dan komen we tot een laatste belangrijke vraag: als een door AI gegenereerd werk geen bestaande auteursrechten schendt en geen nieuw auteursrecht creëert, kan dan het klakkeloos overnemen van gegenereerde tekst plagiaat opleveren? Dit antwoord ligt wat genuanceerd, aangezien plagiaat geen wettelijke term is. Het woord ‘plagiaat’ komt niet voor in de Auteurswet. Er wordt betoogd dat plagiaat breder is dan het auteursrecht. Ook wanneer een werk niet (meer) beschermd wordt door het auteursrecht mag het werk niet zomaar worden overgenomen zonder citaat en/of bronvermelding.[9] Zo levert bijvoorbeeld het zogenaamde ‘zelf-plagiaat’ – het gebruik van eigen eerder gepubliceerd werk zonder adequaat de bron te vermelden – geen schending van de Auteurswet op, maar kan dit in bepaalde gevallen wel plagiaat opleveren.[10] Ook in de ‘regeling fraude’ van de Radboud Universiteit is opgenomen dat het gebruik van teksten die zijn gegenereerd door ChatGPT plagiaat of fraude is.[11]

Uiteindelijk blijft het auteursrecht een lastig punt met betrekking tot robotkunst. Kunst gemaakt door AI kan vernieuwend en origineel lijken, maar het lijkt er vooralsnog op dat het auteursrecht geworteld ligt in menselijke creativiteit waarvan de persoonlijke stempel van de maker een belangrijk onderdeel vormt. Het klakkeloos overnemen van werk gegenereerd door AI wordt niet beschermd door het auteursrecht en zal in de meeste gevallen als plagiaat worden bestempeld. Het gebruiken van AI ter op- of aanvulling van een eigen, origineel werk daarentegen of het achteraf compleet bewerken van een werk gegenereerd door AI, is weer een ander verhaal en kan wel auteursrecht genieten. Hoewel in dit artikel enkel nog de hoofdlijnen zijn geschetst, zijn er talloze situaties denkbaar waarbij de grenzen van het auteursrecht en onrechtmatigheid van het overnemen of gebruik van werk van AI vaag zijn. Voor studenten is het in ieder geval duidelijk: een essay zal je toch echt zelf moeten schrijven, zonder de hulp van ChatGPT.

[1] Art. 1 en 10 Auteurswet.

[2] HR 30 mei 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC2153, NJ 2008/556 (Endstra/Nieuw Amsterdam).

[3] Dirk Visser, ‘Robotkunst en auteursrecht’, NJB, 2023/454.

[4] Dirk Visser, ‘Stijlnabootsing met AI is onrechtmatig’, NJB 2023/2635.

[5] HR 28 juni 1946, NJ 1946/712 (Van Gelder/Van Rijn).

[6] HR 29 maart 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY8661.

[7]Mr. J.H. Spoor, Mr. D.W.F. Verkade, Mr. D.J.G. Visser, ‘Auteursrecht’, R&P, 2019/2.6, nr. IE2.

[8] Art. 1 en 10 Auteurswet.

[9] Mr. J.H. Spoor, Mr. D.W.F. Verkade, Mr. D.J.G. Visser, ‘Auteursrecht ‘, R&P, 2019/4.15, nr. IE2.

[10] Bijvoorbeeld wanneer dit is opgenomen in een gedragscode.

[11] ‘ChatGPT: wat betekent dit voor jou als student?’, 1 februari 2023, ru.nl

The post AI-creativiteit: een nieuw tijdperk of het einde van originaliteit? appeared first on Bulletineke Justitia.