De woningnood voor studenten in Nederland is dringender dan ooit.[1] Een studentenkamer kost tegenwoordig bijna net zoveel als een klein vliegtuig, de wachttijden bij woningcorporaties zijn ontzettend lang en tijdens hospiteeravonden neem je het op tegen een halve collegezaal aan medestudenten. Velen houden vol en vinden na een tijdje een plek in een studentenkamer. Anderen nemen het heft in eigen handen. Ze wachten niet langer en beginnen met kraken.

Wat ooit een daad was voor eigenzinnige activisten om een politiek standpunt te maken, lijkt nu weer op te bloeien in studentenkringen.^[2] Het kraken van leegstaande panden gebeurt steeds vaker, en hoewel het sinds 2010 officieel strafbaar is, blijkt de juridische kant soms erg complex.^[3] Dit artikel gaat verder in op de regelgeving rondom kraken en waarom dit toch mogelijk is in Nederland.

Wat is kraken?

Kraken is het in gebruik nemen van een leegstaand pand zonder toestemming van de eigenaar en zonder dat er huur wordt betaald. Het gaat meestal om panden die langere tijd niet gebruikt worden en waar niemand meer woont.^[4] Het fenomeen bestaat al een lange tijd in Nederland en is al tientallen jaren een manier om leegstand te benadrukken en de woningnood aan te vechten.

Het gaat als volgt te werk: wanneer een pand is gevonden dat al langere tijd leeg lijkt te staan betreden krakers het pand via een raam of door het slot te forceren. De krakers moeten onopgemerkt voor 72 uur in het pand blijven, zonder water, gas of stroom. Hierna wordt het pand snel bewoonbaar en bellen de krakers zelf de politie om huisvrede vast te stellen. Huisvrede is een recht uit de Grondwet op ongestoorde rust en vrede binnen de woning. Huisvrede beschermt tegen ontruiming zonder tussenkomst van de rechter waardoor krakers niet zomaar uit de woning kunnen worden gezet. Het pand is dan officieel gekraakt.^[5]

Juridische achtergrond

Kraken is sinds 1 juli 2010 strafbaar gesteld in het Wetboek van Strafrecht, met de invoering van de Wet Kraken en Leegstand.^[6] Artikel 138a Wetboek van Strafrecht stelt het zonder toestemming binnenkomen en het in gebruik nemen van een gebouw strafbaar, ongeacht hoe lang het pand leegstaat.^[7] Toch leidt kraken niet altijd direct tot strafrechtelijke gevolgen.^[8]
De Hoge Raad oordeelde in 2009 dat krakers een beroep kunnen doen op het huisrecht dat is vastgelegd in artikel 12 van de Grondwet en artikel 8 EVRM.^[9] De krakers worden beschermd tegen ontruiming zonder rechterlijke toetsing.^[10]In een uitspraak in 2011 bevestigde de Hoge Raad het oordeel uit 2009 en het belang van een zorgvuldige belangenafweging. Er moet worden bekeken of het belang van de eigenaar zwaarder weegt dan dat van de krakers.Ontruiming zonder voorafgaande rechterlijke toetsing is nu alleen nog mogelijk bij hoge uitzondering.^[11]

Wet handhaving kraakverbod  

De eigenaar van een pand kan een civielrechtelijke procedure starten. Daarnaast kan hij aangifte doen tegen het wederrechtelijk binnendringen van zijn pand, waarna  strafrechtelijke ontruiming kan volgen. Op 1 juli 2022 is de Wet handhaving kraakverbod in werking getreden. Deze wet heeft betrekking op deze strafrechtelijke procedure. Het doel van deze wet is om de ontruimingsprocedure te versnellen. Ook wil de wet het kraken als ‘woonmodel’ ontmoedigen en de bescherming van het eigendomsrecht van pandeigenaren versterken.^[12]

Voor deze wet konden krakers een kort geding aanspannen tegen de voorgenomen strafrechtelijke ontruiming, maar dat is nu niet meer mogelijk. Wanneer de pandeigenaar aangifte doet kan de officier van justitie een machtiging tot ontruiming aanvragen bij de rechter-commissaris, die binnen 72 uur beslist of de ontruiming kan plaatsvinden. Hij moet hiervoor een afweging maken tussen de belangen van de eigenaar, het belang van de openbare orde en de rechten van de krakers. In deze periode kunnen krakers worden gehoord.^[13] Na een evaluatie blijkt dat de wet inderdaad heeft geleid tot snellere strafrechtelijke ontruimingen. Er heeft echter geen afname in het aantal kraak incidenten plaatsgevonden.^[14]

Kritiek op de nieuwe wet

De Wet handhaving kraakverbod heeft naast de versnelling van de ontruiming ook onbedoelde neveneffecten teweeg gebracht en kreeg weinig steun van deskundigen. De advocaten die krakers bijstaan konden voorheen een kort geding aanspannen, wat hen tijd gaf om hun zaak voor te bereiden, maar met de nieuwe wet beslist de rechter-commissaris binnen 72 uur. Dit zorgt voor meer tijdsdruk bij de advocaten en kan leiden tot een ongelijke situatie.^[15] Ook de officieren van justitie ervaren extra druk omdat zij binnen een kort tijdsbestek de vordering tot ontruiming moeten indienen. Dit kan ten koste gaan van de behandeling van andere strafzaken en is moeilijk te verenigen met het beginsel van een eerlijke en effectieve procesvoering zoals bedoeld in artikel 13 EVRM.^[16]

Conclusie

De juridische regelgeving rondom de strafbaarheid van kraken is nog altijd complex. Voor studenten die geen andere opties meer zien, blijft het niet alleen een daad van protest, maar ook een laatste noodoplossing.

In 2025 zal een eindevaluatie plaatsvinden van de wet. De effecten zullen verder in kaart worden gebracht via analyses en ervaringen van advocaten, pandeigenaren en deskundigen. Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum zal dan beoordelen of de aanpassingen in de wetgeving nodig zijn.^[17] Het vinden van evenwicht tussen het beschermen van eigendom en het waarborgen van rechten als onderdak en huisvrede zal nog een aantal jaren duren. Tot die tijd blijft de kraakbeweging als weerspiegeling van de woningnood in Nederland bestaan.

^[1] ‘Nederlandse student steeds minder vaak op kamers’, kences.nl.

^[2] ‘De kraken cultuur uitgelegd’, kraken.com.

^[3] Kamerstukken II 2019, 35296, nr. 3.

^[4] ‘Kraken’, huurstunt.nl.

^[5] ‘Hoe kraak je een huis?’, bnnvara.nl.

^[6] ‘Wet Kraken en Leegstand 2010’, wetten.overheid.nl.

^[7] Art 138a Wetboek van Strafrecht

^[8] ‘Kraakverbod in de praktijk’, eindhovenadvocaten.nl.

^[9] HR 9 oktober 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ1254.

^[10] ‘Binnentreden woning’, nederlandrechtsstaat.nl.

^[11] HR 28 oktober 2011, ECLI:HR:2011:BQ9880.

^[12] ‘Nieuwe wet handhaving kraakverbod: niet vaker, wel sneller ontruiming panden’, wodc.nl.

^[13] Wet handhaving kraakverbod

^[14] ‘Nieuwe Wet handhaving kraakverbod: niet vaker, wel sneller ontruiming panden’, wodc.nl.

^[15] ‘Wet handhaving kraakverbod leidt tot snellere ontruiming panden’, stiptadvocaten.nl.

^[16] Kamerstukken I 2020/21, 35296, nr. 31.

^[17] ‘Nieuwe wet handhaving kraakverbod: niet vaker, wel sneller ontruiming panden’, wodc.nl.