Racisme langs de lijn

Anno 2019 speelt racisme nog steeds in onze samenleving. We komen het overal tegen: in de media, bij sportwedstrijden en tijdens de Zwarte Pieten-discussie. Tijdens de wedstrijd FC Den Bosch tegen Excelsior kwamen deze drie werelden samen. FC Den Boschsupporters maakten racistische opmerkingen naar Excelsiorspeler Ahmad Mendes Moreira. ‘Zwarte piet’ was een van de opmerkingen die Moreira te horen kreeg. Een pijnlijke keuze op de dag van Sinterklaasintocht. De heftige Zwarte Pieten-discussie kreeg hierdoor een nieuwe dimensie, opmerkingen over Zwarte Piet werden overduidelijk racistisch ingezet op het veld. Wanneer is racisme strafbaar? Op wat voor manieren is racisme nog aanwezig in de voetbalwereld?

Juridische achtergrond
Racisme is niet alleen een maatschappelijk probleem, maar ook een juridische hinderpaal. Racistische uitlatingen en bejegeningen zijn te scharen onder strafbare discriminatie. Strafbare discriminatie bestaat uit specifieke discriminatiefeiten en CODIS-feiten.[1] Onder specifieke discriminatiefeiten vallen gedragingen die vervolgd worden en waar een beslissing over wordt genomen gebaseerd op één van de specifieke discriminatieartikelen uit het Wetboek van Strafrecht.[2] CODIS-feiten, ofwel commune feiten met een discriminatie-aspect, zijn commune feiten zoals mishandeling, eenvoudige belediging, geweldpleging, vernieling, maar ook doodslag waarbij een discriminatie-aspect ex artikel 137c Sr als aanleiding of motief heeft meegespeeld. Het discriminatie aspect is in het geval van CODIS-feiten niet de kern van de vervolging, maar kan als strafverzwarende omstandigheid gelden.

Van alle specifieke discriminatiefeiten gemeld bij het Openbaar Ministerie is 51% van de discriminatie op grond van ras, huidskleur, afkomst, nationale of etnische afstamming.[3] Deze definitie van racisme kent men uit het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie. De Nederlandse wetgever heeft deze overgenomen.[4]  Van de rassendiscriminatie is ongeveer de helft van de feiten gericht tegen personen van een Afrikaanse afkomst. Het is opvallend dat er in Nederland jaarlijks zoveel discriminatieincidenten plaatsvinden, Nederlanders zijn namelijk over het algemeen overtuigd van hun tolerantie. Ze ontkennen het racisme en de discriminatie gebaseerd op etnische-raciale gronden.[5] Echter, blijkt dus uit de cijfers van het OM dat ras, huidskleur en etnische achtergrond de belangrijkste gronden zijn van het alledaagse racisme. Uit deze onwetendheid en dit gevoel van tolerantie van de ‘witte’ Nederlander komt dus een deel van het probleem voort. Zolang men er niet van bewust is dat racisme nog een alledaags probleem is in onze samenleving, kan dit ook niet verholpen worden.

Racisme in de voetbalwereld
Racisme in de voetbalwereld is helaas geen nieuw fenomeen; al jarenlang worden er opmerkingen gemaakt door supporters en spreekkoren. De KNVB heeft in deze gevallen een verantwoordelijkheid en kan bijvoorbeeld boetes instellen voor de club of een stadionverbod voor de desbetreffende supporters opleggen. Maar ook het Openbaar Ministerie kan hierop inspelen en een onderzoek instellen. Sinds 2017 heeft het Openbaar Ministerie de categorie ‘sport/voetbalsupporters’ toegevoegd als verdachten van discriminatiefeiten aan haar jaarlijkse rapport over discriminatie. In 2017 waren er maar liefst 60 vervolgingen op grond van discriminatie waarbij de verdachte een voetbalsupporter was. Dit was een uitzonderlijk hoog getal meldde het Openbaar Ministerie in haar rapport; dit hield voor een groot deel verband met voetbalwedstrijden en bijbehorende evenementen in Rotterdam.  Echter, is wel opvallend dat uit de strafrechtelijke onderzoeken, maar relatief weinig veroordelingen volgen. Onderzoek naar racisme langs de lijn is logischerwijs niet altijd een prioriteit voor het Openbaar Ministerie, maar in de huidige maatschappij wel wenselijk.

Ondanks dat er in 2017 relatief veel zaken met betrekking tot discriminatie door sport/voetbalsupporters zijn behandeld, is dit niet in verhouding tot het aantal discriminerende en racistische opmerkingen die gemaakt worden langs de lijn. Maar ook binnen clubs en teams kan discriminatie en racisme een pijnpunt vormen. Uit onderzoek blijkt dat er nog steeds een ‘sociale kramp’ heerst omtrent het onderwerp.[6] Spelers geven aan dat het vaak lastig is om de discriminatie bespreekbaar te maken. Ook hier speelt de onwetende houding van witte spelers of trainers een belangrijke rol. Teamgenoten zijn snel op hun tenen getrapt of erkennen de discriminatie niet. Wanneer de discriminatie wel erkend wordt, ontstaat het gevaar voor framing: de onwenselijke rolverdeling van schuldige en slachtoffer. Deze framing zorgt er voor dat de gediscrimineerde speler als zielig kan worden benaderd, terwijl deze hier geen behoefte aan heeft. Ook speelt mee dat leidinggevende- en machtsposities binnen de voetbalwereld vaak bekleed worden door de etnische meerderheidsgroep van een land: de witte Nederlander. Stuk voor stuk zorgen deze omstandigheden ervoor dat incidenten niet gemeld worden, weggewuifd worden of als grap afgedaan. Dit kwam ook terug in de eerste reactie van FC Den Bosch: de geluiden waren niet zo bedoeld en de opmerkingen zou Moreira ‘subjectief ervaring hebben’.[7]

Oplossingen
Racisme speelt helaas in alle gebieden van onze samenleving een rol. Ondanks dat veel Nederlanders overtuigd zijn van hun eigen tolerantie, is het tijd om de ogen te openen voor het probleem. De huidige media-aandacht die ontstaan is na de opmerkingen jegens Moreira kan bijdragen aan het creëren van een groter maatschappelijk draagvlak tegen racisme en het meer bespreekbaar maken van het probleem. Het is van belang dat binnen clubs gezocht wordt naar oplossingen en adequate standpunten tegen racisme in plaats van de klassieke framing. Hier ligt een grote rol voor de grote clubs, de KNVB, maar zeker ook voor het Openbaar Ministerie. Sport is een weerspiegeling van de maatschappij en wanneer er in de samenleving zo vurig gereageerd wordt op een gebeurtenis zal het strafrecht ook een passend antwoord moeten hebben op de gebeurtenis.

Het begint allemaal bij realisatie van de grootte het probleem van discriminatie in alle lagen van de samenleving en in het bijzonder in voetbalwereld. Om het probleem van racisme te tackelen zal de bewustwording en het taboe rondom racisme an sich moeten verdwijnen.


[1] Zie OM rapport Cijfers in Beeld 2018: Overzicht discriminatiecijfers Openbaar Ministerie.

[2] Art. 137c, 137d, 137e, 137f, 137g of 429quater Sr

[3] Zie OM rapport Cijfers in Beeld 2018: Overzicht discriminatiecijfers Openbaar Ministerie, p. 15.

[4] IVUR, New York 1966

[5] Andriessen, Fernee & Wittebrood (2014), Ervaren discriminatie in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2014/Ervaren_discriminatie_in_Nederland

[6] Harmsen, Elling & Sterkenburg, ‘Racisme, sociale kramp en innerlijke drijfkrachten in het betaald voetbal’, Amsterdam 2019. https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/?file=9708&m=1571231919&action=file.download

[7] https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/18/strafrecht-wordt-te-weinig-ingezet-bij-racisme-in-voetbal-a3980747

Reageer op dit bericht

Uw browser is niet meer van deze tijd!

Update uw browser om optimaal van deze website (en vele anderen) te genieten Nu updaten!

×